Оның біріншісі – осы жылдың соңғы салық аптасы, яғни ірі экспорттаушы кәсіпорындардың тоқсандық салық төлейтін уақыт. Бұл кезде олар шетел валютасымен түсетін кірістен салық төлеу мақсатында сол валюталарды сатып, бюджетке теңгемен төлейді. Осындай апталарда әдетте қысқа мерзімде, 1-3 апта шамасында теңге уақытша күшейеді, салық аптасы өткенде қайта қалпына келеді. Оған қоса жылдың аяғында жоспарланған мемлекеттік бюджет шығындарын қаржыландыру мақсатында Ұлттық банк Ұлттық қордан долларды сатып, оны қаржы министрлігіне табыстау көлемі артады, себебі мемлекеттік органдар жыл аяғына қарай өз бюджеттерін барынша толық игеруге асығады.
Осы басты екі себептің арқасында қазір еліміздің ішкі валюта нарығында доллар ұсынысы артып, оның бағамы төмен түсті, алайда оның артында түпкі факторларды өзгерісі жатқан жоқ, тек қысқа мерзімдегі ұсыныс пен сұраныстың ауытқуы жатыр. Біздің болжамымыз бойынша жылдың аяғына қарай АҚШ доллары үйреншікті 535-545 теңге аралығына оралады.
Доллардың арзандауы инфляцияға, тауарлар бағасына аса әсер етпейді, себебі оның әлсіреуі валюта құнының, доллар жағдайының өзгерісі жатқан жоқ, яғни бұл қысқа мерзімді құбылыс және ол басқа экономикалық көрсеткіштерге ықпал етуге күші және уақыты жетпейді. Мәселен, доллар 500-ге жақындаса және сол шамада кем дегенде 1 тоқсан ішінде қала берсе, онда инфляцияның бәсеңдеуін көре алатын едік. Алайда, дәл қазір инфляцияға ең қатты әсер етіп отырған фактор – ол мемлекеттік бюджеттен экономикаға құйылып жатқан ақша көлемі, яғни экономикада теңге көлемі тым көп, сондықтан ол долларға қарағанда құнсызданады. Үкімет бюджет шығындарын қысқартса, айналымдағы теңге көлемі азайса, онда инфляция тежеліп, теңге бағамы күшейетін еді.
Доллардың арзандағаны егер біраз уақытқа созылса, онда шетелден әкелінетін тауарлардың бағасы түсетін еді, теңгенің сатып алу қабілеті күшейіп, оған көбірек тауар, қызмет сатып алуға болатын еді, қазақстандықтарға шетелге баруға мүмкіндігі артатын еді. Себебі, кез келген валютаның күші – оның артында тұрған экономиканың күшін көрсетеді. Алайда доллардың тым арзандағаны да елімізге тиімсіз. Өйткені біздің экономиканың негізін валютаға сатылатын шикізат тауарлары (мұнай, металлдар, уран, бидай сияқты) құрайды, теңге тым күшейсе, қазақ кәсіпорындарының экспорттық әлеуеті әлсірейді, себебі теңге қымбат болса, елімізден шетелге сатылатын тауарлар да салыстырмалы түрде қымбаттай бастайды. Сол себепті экономикамыз үшін ең қолайлы жағдай – ол доллар мен теңге белгілі бір деңгейдегі тепе-теңдікті сақтап, содан жоғары да, төмен де қатты ауытқымай сақталғаны жақсы.
Ал ондай ауытқулар болмауы үшін, теңге шетел валюталарының бағасына алаңдамай, өзінің ішкі күші мен тұрақтылығы болуы үшін отандық тауарлар өндірісін нығайту керек, барынша экспортты дамытып (шикізат емес, қосылған құны көп болатын дайын жоғары технологиялық тауарлар, қызметтердің экспортын), импортты қысқарту керек. Мемлекеттік бюджет кіріс пен шығындарын тепе-теңдікке келтіріп, бюджет дефицитін жойып, адам капиталын дамытып, шынайы дербес экономика және сауда саясатын жүргізу керек. Сонда ғана теңге шынайы тәуелсіз, тұрақты, күшті валюталар қатарына кіре алады.
Автордың пікірі редакцияның көзқарасымен сәйкес келмеуі мүмкін
