1991 жылы 8 желтоқсанда Беларусияда "Беловеж келісімі" жасалды. Оған сәйкес КСРО таратылып, орнына ТМД құрылды, деп хабарлайды inbusiness.kz сайты.
Құжатқа үш республиканың басшылары қол қойды. Соның ішінде – Борис Ельцин (РСФСР), Леонид Кравчук (Украина КСР) және Станислав Шушкевич (Беларусь КСР).
Талқыланған негізгі мәселелер – 1922 жылғы КСРО құру тұралы келісімшартты жою және Тәуелсіз Мемлекеттер Достығын құру. Бас қосуда осы мәселелер туралы қағаздарға қол қойылды. Бұл кездесуге Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев та, басқа Ортаазиялық республикалардың басшылары да шақырылмады.
Ал 1991 жылы 13 желтоқсанда Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Түркіменстан, Тәжікстан басшылары Ашхабадта жиналды. Орта Азия мемлекеттерінің басшылары Минск (Беловеж келесімі) шешімін қолдайтындықтарын білдірді.
Бұдан бөлек, 1991 жылы 20 желтоқсанда Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түркіменстан, РСФСР, Украина, Белорусь, Армения және Молдова елдері Алматы қаласында бас қосты. Алайда, Грузия мемлекеті оған бақылаушы есебінде ғана қатысты.
Сонымен қатар, 1991 жылы 21 желтоқсанда Алматыда 11 егемен мемлекеттің басшылары (1993 жылы ТМД-ға мүше болған Грузия мен Балтық республикаларынан басқа) Келісімнің Хаттамасына қол қойған болатын.
Кездесуге жиналған қатысушылар бұрынғы КСРО республикаларының сыртқы және ішкі саясаттағы ынтымақтастыққа бейімділігін растай отырып, бұрынғы Одақтың халықаралық міндеттемелерін орындау кепілдігін жариялаған Алматы Декларациясын бірауыздан мақұлдады.
Сондай-ақ, бұрынғы Кеңес Одағындағы 15 республикасының 11-і Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қосылды.
Алматы кездесуі кезінде келісілген мәселелердің аса бір маңыздысы ядролық қаруға қатысты бірлескен шара жөніндегі келіссөз еді. Оған қолдарында ядролық қарауы бар мемлекет есебінде Беларусь, Қазақстан, Ресей Федерациясы және Украина республикаларының басшылары қол қойды. Мемлекеттер келісімі бойынша, қатысушылар ядролық мәселе жөніндегі саясатты бірлесе жасап, Тәуелсіз Елдер Достығына енетін барлық республикалардың ұжымдық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиісті болды.
Қазақстан және ТМД: тарих және қазіргі заман
Қазақстан мен ТМД арасындағы ынтымақтастықтың тарихы ТМД-ның құрылуынан бастау алады. Қазақстан басқа республикалар сияқты жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу, жаңа саяси және экономикалық қарым-қатынастар орнатуға байланысты қиындықтар мен проблемаларға тап болды.
1990 жылдардың басында Қазақстан ТМД-ны құру үдерісіне белсенді түрде ат салысып, бұрынғы кеңестік республикаларды біріктіру идеясын қолдады. Алайда, уақыт өте келе ТМД-ға мүше елдердің мүдделері мен басымдықтарында айырмашылықтар қалыптаса бастады.
Бүгінде, Қазақстан ТМД-ның мүшесі болып қала береді, бірақ оның басқа мүше елдермен қарым-қатынасы күрделене түсті. Қазақстан өз экономикасын дамытуға және геосаяси ұстанымын нығайтуға ұмтылады. Бұл кейде басқа ТМД елдерінің мүдделеріне қайшы келеді.
ТМД аясындағы ынтымақтастықтың негізгі проблемаларының бірі – мүше елдер арасындағы бірыңғай стратегия мен іс-қимылдарды үйлестірудің жоқтығы. Әр елдің өзінің ұлттық мүдделері мен басымдықтары бар. Сондықтан, бұл келісім мен ынтымақтастықты қиындата түседі.
Дегенмен, Қазақстан ТМД-ның экономикалық ынтымақтастық, көлік-энергетикалық жобалар, мәдени-гуманитарлық бағдарламалар сияқты түрлі бастамалары мен жобаларына белсенді қатысуды жалғастырып жатыр.
Болашақта, Қазақстан мен ТМД арасындағы қарым-қатынастарды дамыту перспективалары ТМД-ға мүше елдердің ынтымақтастыққа және ортақ мүдделерді орнатуға дайындығына байланысты болатыны сөзсіз. Қазақстан ТМД-ның басқа елдеріндегі мүдделер мен қажеттіліктерін ескере отырып, өз экономикасын дамытуға және аймақтағы рөлін нығайтуға ұмтылуды жалғастырады.
Қазақстан мен ТМД арасындағы қарым-қатынастардың даму перспективалары
Қазақстан мен ТМД елдері арасындағы қарым-қатынастарды дамыту өңірдегі тұрақтылық пен өркендеуді қамтамасыз ету үшін зор маңызға ие. Соңғы жылдары, Қазақстан ТМД-ның басқа елдерімен байланысын нығайту және түрлі салалардағы ынтымақтастықты дамыту бойынша белсенді түрде жұмыс істеп келеді.
Экономикалық ынтымақтастық
Қазақстан мен ТМД қарым-қатынастарын дамытудың негізгі перспективаларының бірі экономикалық ынтымақтастықты нығайту болып табылады. Қазақстан өңірдегі ірі экономикалардың бірі болып саналғандықтан, ТМД-ның басқа елдерімен сауда мен инвестицияларды дамыту үшін айтарлықтай әлеуетке ие. ТМД шеңберінде елдер арасындағы сауда мен экономикалық ынтымақтастықты дамытуға ықпал ететін Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) сияқты түрлі экономикалық интеграциялық құрылымдар құрылған.
Сонымен қатар, Қазақстан ТМД аясында инфрақұрылымды, энергетиканы, көлікті және басқа да салаларды дамыту жобаларына белсенді түрде қатысып жатқанын атап өткен жөн. Сондай-ақ, ел шетелдік инвестицияларды белсенді түрде тартып, ТМД арқылы шетелдік серіктестермен ынтымақтастықты дамытуды қолға алды.
Саяси ынтымақтастық
Қазақстан ТМД аясындағы саяси ынтымақтастыққа да белсене араласады. Ел қауіпсіздігі, халықаралық саясат және аймақтық тұрақтылық мәселелері бойынша басқа елдермен диалог пен ынтымақтастықты қолдайды. Бұдан бөлек, Қазақстан БҰҰ, ЕҚЫҰ сияқты ірі халықаралық ұйымдарға да ат салысып, осы ұйымдар аясында ТМД-ның басқа елдерімен ынтымақтастығын нығайтуда.
Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық
Қазақстан ТМД-ның басқа елдерімен мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты да жақсы деңгейде дамытып жатыр. Мемлекет елдер арасындағы мәдени байланыстар мен өзара түсіністікті дамытуға ықпал ететін студенттермен, мәдени бағдарламалармен, ғылыми зерттеулермен және басқа да жобалармен тәжірибе алмасуды қолдайды.
Жалпы, Қазақстан мен ТМД арасындағы қарым-қатынастың даму болашағы көңіл қуантады. Қазақстан түрлі салалардағы ынтымақтастықты нығайтуға ұмтылып, ТМД-ның басқа елдерімен қарым-қатынасты дамыту бойынша пәрменді жұмыс жүргізуде.
Соның ішінде, ТМД аясындағы тұрақты және өзара тиімді ынтымақтастықты қамтамасыз ету үшін диалогты нығайту, ортақ мүдделерді іздеу және мәселелерді шешу мақсатында бірлесіп жұмыс істеуді жалғастыру өте маңызды.
