Таңбалаудың басты мақсаты – халықты жалған өнімнен қорғау және көлеңкелі бизнес пен контрафактіге тойтарыс беру.
Қазақстанда тауарларды таңбалау мен олардың қадағалануын енгізу ЕАЭО-да тауарларды сәйкестендіру құралдарымен таңбалау туралы Келісім (2019 жылғы 29 наурызда күшіне енді), сондай-ақ сауда қызметін реттеу туралы "Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі-заң) шеңберінде жүргізіледі, Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізіледі 2019 жылғы 2 сәуірдегі № 241-VІ ҚРЗ).
Қазақстанда тауарлардың қандай да бір тобын міндетті таңбалау туралы шешім пилоттық жобалардың оң қорытындылары негізінде және таңбалау процесіне қатысушылардың өздерін қоса алғанда, барлық мүдделі тараптармен талқылаудан кейін ғана қабылдануы мүмкін екенін ерекше атап өткім келеді.
Бүгінгі күні міндетті таңбалау табиғи теріден жасалған бұйымдар (2019 жылғы 31 наурыздан бастап), темекі бұйымдары (2020 жылғы 1 қазаннан бастап) және аяқ киім тауарлары (2021 жылғы 1 қарашадан бастап) үшін енгізілді.
Қазіргі экономикалық жағдайда біз тауарларды таңбалауды жедел енгізудің мерзімдері мен орындылығы бойынша жоспарларымызды қайта қарадық. Сондықтан қазір таңбалауға жататын тауарлар тізбесін кеңейтуге уақытша мораторий енгізу туралы мәселе талқылануда.
Сонымен қатар бүгінгі таңда Қазақстандағы көлеңкелі экономиканың үлесі көлеңкелі нарықты талдауға сәйкес 23,5% деңгейінде тұр және біз бұл көрсеткішті төмендетуге ниеттіміз. Тауарларды цифрлық сәйкестендіру тиімді шешім бола алады, көлеңкелер кішірейеді, яғни заңды айналым артады. Мұның бәрі азаматтардың өмір сүру сапасына тікелей әсер етеді. Контрафакт адал өндірушілер мен импорттаушылардың дамуына кедергі келтіретінін атап өткен жөн. Сондықтан цифрлық таңбалау жағдайды жақсартып, отандық бизнесті қолдауға тиіс.
Таңбалау саудадағы мәселелерді шешуге де көмектеседі. Таңбалауды енгізудің халықаралық тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ол тауардың өндіру немесе елге әкелу сәтінен бастап оның түпкілікті сатылуына және айналымнан шығарылуына дейінгі өмірлік циклын қадағалауға ғана емес, сондай-ақ бюджетке салық түсімдерін ұлғайтуға да көмектеседі.
Қазақстанда да таңбалауды енгізудің өз табысты тәжірибесі бар. 2020 жылы темекі өнімдерін таңбалау енгізілді. Нәтижесінде қағаз акциздік маркаларды салу алынып тасталды, бұл 2022 жылы бизнеске 450 млн теңгеден астам қаражатты үнемдеуге мүмкіндік береді. 2021 жылы цифрлық кодпен таңбаланатын тауар санының 219 млн пачкаға (+23,5%) өскені атап өтілді. Декларацияланатын өнімге сұраныс пен көлемнің ұлғаюына байланысты баламалы темекі өнімдерінің импорты 35%-ға өсті. "Электрондық акцизді" енгізу және бизнес пен мемлекеттік органдар үшін талдау мен нақты деректерді ұсыну мүмкіндігі пайда болды.
Таңбалау мен қадағалауды енгізу есебінен 2025 жылға дейін бюджетке түсетін түсімдер 3 млрд теңгеден асады деп жоспарлануда.
Аяқ киімнің таңбалануы қалай? Оң нәтиже бар ма?
Аяқ киім тауарларын таңбалауды енгізу кезінде реттеушілік әсерге (бұдан әрі – РӘТ) талдау жүргізілді, оған сәйкес аяқ киімнің бір жұбын таңбалауға жұмсалатын жалпы шығындар. Ірі сатушылар үшін 19,9 теңгені (аяқ киімнің орташа бағасының 0,2%-ын), орташа 49,5 теңгені (аяқ киімнің орташа бағасының 0,5%-ын), шағын 37,3 теңгені (аяқ киімнің орташа бағасының 0,4%-ын) құрады (аяқ киімнің орташа бағасы).
"Атамекен" ҰКП, салалық бизнес пен қауымдастық өкілдерінің қатысуымен қоғамдық тыңдаулар өткізілді. Тауарларды таңбалаудың бірыңғай операторы – "Қазақтелеком" АҚ (бұдан әрі-таңбалау операторы) міндетті таңбалауға дайындық кезінде Қазақстан үшін аяқ киім шығаратын 45 шетелдік зауытпен келіссөздер жүргізді. Олардың көпшілігі Ресей нарығына арналған аяқ киімді 1,5 жылдан бері таңбалап келеді және Қазақстандағы осындай жаңалықтарға дайын.
Тауар айналымының көлемі аз болған жағдайда тауарларға код жазу үшін арнайы жабдық пен бағдарламалық қамтамасыз ету талап етілмейді, өндірушілер мен импорттаушылар ақпараттық жүйеде таңбалау кодтарын алады және оларды өз бетінше басып шығара алады.
Өндірушілер мен импорттаушылар тауарға таңбалау кодтарын өндірушінің зауытында, аяқ киім импортталатын үшінші елдердің өндірісінде немесе қоймаларында немесе кедендік рәсімдер аяқталғанға дейін кеден қоймасында қолдана алады.
Біздің елімізде аяқ киімнің міндетті таңбалануы өткен жылдың қараша айында енгізілді. Нәтижесінде аяқ киімнің ресми импорты 37,2-ден 53,1 млн жұпқа дейін 13 млн жұпқа (30%) ұлғайды. Таңбалауды енгізгенге дейін 2018-2020 жылдардағы ұқсас кезеңде аяқ киім импортының көрсеткіші 35-39 млн жұп аралығында құбылып тұрды. Таңбалаудан кейін импорттың күрт секіруі нарықтың "көлеңкеден" шыққанын және мемлекеттік органдардың оны әкімшілендіру тиімділігінің өскенін айғақтайды.
Айтпақшы, кәсіпкерлерге ыңғайлы болу үшін оларға 1 жылдың 2022 сәуіріне дейін 1 жылдың 2021 қарашасына дейін елге әкелінген аяқ киімді (қалдықтарды) таңбастан сатуға рұқсат етілді.
Сонымен қатар, шағын бизнесті қолдай отырып, таңбалау операторы 2022 жылдың 1 наурызында аяқ киімнің қалдықтарын тегін таңбалау бойынша акцияны бастады. Ол кәсіпкерлерге оператор қаражаты есебінен таңбалау кодтарын басып шығаруға мүмкіндік береді.
Бұл ретте, атқарылып жатқан жұмыстарға қарамастан, кәсіпкерлердің көптеген өтініштеріне байланысты Қазақстанға әкелінген аяқ киімді таңбалау мерзімін 2021 жылғы 01 қарашаға дейін тағы 1 жылға ұзарту туралы шешім қабылданды.
Сіздің ойыңызша, таңбалауға міндетті тауарлар тізіміне қандай тауарларды қосу керек және жақын арада қандай тауарлар нақты таңбаланатын болады?
Бірінші кезекте контрафактілік ықтималдығы жоғары тауарларды таңбалау қажет. Сапасы мен қауіпсіздігі халық денсаулығына тікелей әсер ететін көпшілік тұтынатын тауарлар мен әлеуметтік маңызы бар тауарларды таңбалауды пысықтау маңызды.
Бұдан басқа, міндетті таңбалауды енгізу үшін тауар топтарын қарау кезінде, менің ойымша, бізде ЕАЭО елдеріне экспорттың жоғары әлеуеті бар тауар топтарын ескеру қажет. Бұл жағдайда таңбалау ЕАЭО-ға қатысушы басқа елдің аумағына енгізілген таңбалау түріндегі саудадағы техникалық кедергіні алып тастауға мүмкіндік береді.
2019-2021 жылдары дәрілік заттарды таңбалау бойынша жобаның пилоты жүргізілді. Оның қорытындысы бойынша индустрия өкілдерінің ұсынысы бойынша осы жылдың 1 шілдесінен бастап іріктелген дәрілік заттардың 90 атауын міндетті кезең-кезеңмен таңбалауға дайындық жүргізілуде. Бұл Қазақстанда өндірілетін және өткізілетін дәрілік заттардың барлық көлемінің 1% - ы.
Сондай-ақ, қазір өндіруші зауыттарда суды пилоттық таңбалау жүргізілуде ("Арыс "минералды суы", "Calipso", "Tassay" және т.б.). Ұшқыштың нәтижелері бойынша оралған суды таңбалау туралы шешім қабылданады.
Болашақта міндетті таңбалауға жататын тауарлардың тізбесі кеңейтілуі мүмкін, бірақ тек орындылықты талдау нәтижелері негізінде және ұлттық мүдделерді ескере отырып.
Тауарларды таңбалау олардың түпкілікті құнына қалай әсер етеді? Қазақстанда Қазақстандық бизнес үшін тауарларды таңбалау мен бақылап отыруды енгізуде қандай кемшіліктер мен артықшылықтарды көріп отырсыз?
Электрондық шот-фактуралар, Виртуалды қойма және басқа да Ақпараттық жүйелер сияқты қадағалау құралдарын енгізудің халықаралық және қазақстандық тәжірибесі жақсы нәтижелер көрсетіп, жалпы мемлекет экономикасына да, адал кәсіпкерлердің жағдайына да оң әсерін тигізді.
Пилоттық жобаларды іске асыру барысында біз тап болған негізгі проблема-кодтарды жағуға арналған жабдыққа, оны өндірістік желілерде және импорттық тауарларға арналған этикеткалық пункттерде монтаждауға, таңбалау кодтарын оқу және айналымнан шығару үшін бөлшек сауда нүктелерін сканерлермен қамтамасыз етуге арналған шығыстар. Біз бұл мәселелерді бизнес-қоғамдастықпен үнемі талқылап отырамыз, оларды шешу үшін нақты шаралар әзірленді.
Мысалы, ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі аяқ киімнің отандық өндірушілері таңбалау шығындарының 50% - ын өтеуге өтінім бере алатынын хабарлады. "Аяқ киім өнімін таңбалауға арналған бағдарламалық қамтамасыз етуді қоса алғанда, сәйкестендіру құралдарын салуға арналған жабдықты сатып алуға байланысты жеңіл өнеркәсіп субъектілерінің шығындары өтелуге жатады"қағидалары бойынша:
- сәйкестендіру құралдарын сатып алуға (сатып алуға) ;
- өнімді шығару сатысында сәйкестендіру құралдарын түсіру бойынша Баспаханалық қызметтерді сатып алуға (сатып алуға) ;
- инженерлік бағдарламалық қамтамасыз етуді қоса алғанда, сәйкестендіру құралдарын немесе материалдық жеткізгіштерді салуға арналған жабдықты сатып алу арқылы өндірісті қайта жарақтандыруға.
Оны алу үшін кәсіпкерлер ҚР ИИДМ кеңсесіне жүгінуі немесе веб-портал арқылы өтініш беруі қажет egov.kz және веб-портал qazindustry.gov.kz. мемлекеттік қызметті көрсету мерзімі-8 жұмыс күні.
Бұдан басқа, салалық мемлекеттік органдармен және таңбалау операторымен бірлесіп, Біз әлеуметтік маңызы бар тауарларға бақылау-сәйкестендіру белгілерін (бұдан әрі – ИШӨ) өтеусіз беру мәселесін пысықтап жатырмыз.
Тауарларды таңбалау қосымша салық болмайтынын, керісінше "сұр" айналымнан шығарылған тауарлар есебінен салық салу базасын едәуір кеңейтуге мүмкіндік беретін қолданыстағы салықтық әкімшілендіру жүйесін жақсартудың тиімді құралына айналатынын атап өту қажет. Нарықты "ағарту" әсерінен басқа, тауарларды таңбалау және олардың қадағалануы таңбаланған тауарлардың сапасы мен қауіпсіздігін арттырады және сол арқылы тұтынушыларды қорғаудың тиісті деңгейін қамтамасыз етеді.
Барлық кәсіпкерлер тауарды таңбалауды және қажетті есептілікті жүргізуді, жабдықты сатып алуды қаламайды. Сіз осындай мәселелерді қалай шешесіз?
Сауда-саттықты автоматтандыру құралы ретінде таңбалау сөзсіз Бизнестің ашықтығына әкеледі, бұл әдеттегі бизнес-процестерді өзгертуді талап етеді. Мысалы, арнайы салық режимін қолданатын және айналым шектеулері бар үйдің жанындағы дүкенді алайық. Олар автоматтандыруды қажет етпейді және 2D сканерін сатып алғысы келмейді деп болжауға болады. 2D сканері-бұл тауарды айналымнан шығару үшін қажет кассадағы ең" ең жоғары " құрылғы. Бұл жағдайда таңбалау операторы " NaqtySauda.Kassa " 2D-сканерлерді толық алмастыра алатын шағын бөлшек сауда желісі үшін. Қосымша темекі өнімдерін таңбалау кезінде апробациядан өтті және Play Market және App Store-да жүктеу үшін қолжетімді.
Тауарды сатып алушы, өз кезегінде, "NaqtyOnim" қосымшасын жүктеу және өнімнің DataMatrix кодын сканерлеу арқылы өнімнің түпнұсқалығын тексеріп, оның сапалық сипаттамаларын тексере алады.
Тауарларды таңбалау мен олардың қадағалануын енгізу тұтастай алғанда Қазақстан экономикасына оң әсерін тигізеді деп сеніммен айтуға болады, өйткені адал бәсекелестікті дамыту үшін қосымша жағдайлар жасайды, тауарлардың заңсыз айналымына қарсы іс-қимылдың тиімді жүйесін құруға мүмкіндік береді және тұтынушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
