2023 жылдың қорытындысы бойынша статистика мынадай: Қазақстан өзі экспорттағаннан екі есе көп азық-түлік импорттады (5 млрд доллар және 2,5 млрд доллар). Сонымен қатар, сыртқы нарыққа негізінен ұн мен астық кетсе, сырттан дайын азық-түлік әкелінеді. Басқаша айтқанда, біз итальяндықтарға қатты бидай сатамыз, олардан осы дәннен жасалған дайын макарон сатып аламыз, деп хабарлайды inbusiness.kz сайтының тілшісі.
Бұл жағдайда ауыл шаруашылығының рентабельділігі туралы не айтуға болады? Өйткені барлық пайда мен табыс біз шикізат жеткізуші ретінде қызмет ететін шетелдік компаниялардың қалтасында қалады.
Неліктен бұлай болады? Ауыл шаруашылығы өндіріс саласында басты мақсатымыз – азық-түлік өнімдерін шығару болуы тиіс екені анық. Олар ішкі сұранысты қамтамасыз етуге, сондай-ақ, ерте ме, кеш пе сыртқы нарықтарда сатып алушыларды табуға мүмкіндік береді. Сатуды іздеу үшін GulFood сияқты көрмелер бар. Бірақ шындық мынада, әзірге Қазақстанның азық-түлік тұрғысынан әлемге ұсынатын ештеңесі жоқ, сондықтан біздің экспоненттеріміз іс жүзінде жоқ.
Ауыл шаруашылығы шикізатын ғана өндірсек, Қазақстанда тамақ өнеркәсібі дамымайды. Елімізде тамақ өнеркәсібіне жауапты жеке мемлекеттік орган жоқ, ал Ауыл шаруашылығы министрлігі шикізат өндіру жауапкершілігін ғана мойнына алып отыр. Қайта өңдеуге бас қатырып жатқан ешкім жоқ. Азық-түлік өндірісінің дамуы мен ауыл шаруашылығының рентабельділігі арасында тікелей байланыс бар. Өйткені дайын азық-түлік өнімдерін өндіру және сату арқылы ғана өңдеуші қосымша құн жасайды, соның арқасында фермерге ауылшаруашылық шикізаты үшін әділ баға ұсына алады.
Ал бізде не болып жатыр? Бізде ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу бар, мысалы, ұн тарту саласы. Тек ұнды дайын тағам деп атауға болмайды. Бұл негізінен ең төменгі қосылған құны бар бірінші қайта бөлу. Сонымен қатар, біздің ұн тартқыштар технологияны дамытпайды, ассортиментін кеңейтпейді, трендтерді ұстанбайды. Сол GulFood-да басқа елдердің өндірушілері тұтынушыларға ұнның әртүрлі түрлерін ұсынды: дәрумендермен, минералдармен және басқа да пайдалы заттармен байытылған ұн, әр түрлі өнімдер жасауға арналған ұн негізіндегі қоспалар (пицца үшін, торттар үшін, печенье үшін және т.б.) немесе жай ғана диірмен тастарынан жасалған ұн. Әрине мұнда қосылған құн жоғары, ал сатып алушылар үшін мұндай өнімде тартымдылық көп. Ал Қазақстанда не бар? Бірінші сортты ұн, жоғары сортты ұн және өнім желісі осымен аяқталады. Даму қайда?
Неліктен өндіріс өзіміздің шикізат базамызбен дамымайды? Нәтижесінде, тіпті өзіміздің, қазақстандық дүкендеріміздің сөрелерінде де сапасы жағынан біздікінен әлдеқайда жақсы шетелдік өндірушілердің макарондарын табуға болады. Қосылған құн астық өндірісінің төмен рентабельділігін анықтау арқылы өтеді.
Майлы дақылдармен бірдей.
Соңғы жылдары біз зығыр, күнбағыс және басқа дақылдар өндірісінің өсуі туралы естиміз, бірақ дүкен сөрелерінде бізде ресейлік бөтелкедегі өсімдік майын көп көреміз. Сонымен қатар, отандық май зауыттары шикі майды цистерналарға экспорттауды жөн көреді, өнімдерді дезодорациялау және бөтелкеге құйып, сатуды қолға алмайды. Бұл да қосымша құнның жоғалуы.
Қазақстанда тамақ өнеркәсібін дамытуға жауапты жеке мемлекеттік орган болмағандықтан, мұндай нюанстарды ешкім қадағаламайды.
Қазақстанда шұжықтар мен сүт өнімдерінің үлкен үлесі импортқа тиесілі. Қант бойынша импортқа тәуелділік - 95%. Консервіленген жемістер мен көкөністер – импортқа тәуелділік толығымен дерлік. Тізім жалғасуда.
Тамақ өнеркәсібінің дамымауы Қазақстан фермерлерінің ең төменгі рентабельділікпен жұмыс істеуіне алып келеді. Осыған байланысты оларда агротехнологияларды жақсартуға – жаңа ауылшаруашылық техникасын, сапалы тұқымдарды, агрохимия мен тыңайтқыштарды сатып алуға қаражат жоқ. Ресейдің арзан астығының кеңеюіне байланысты қазіргі жағдайда көптеген фермерлер банкроттыққа ұшырады.
Осы тұйық шеңберден шығу үшін тамақ өнеркәсібін дамыту қажет. Біз тірі мал мен ұнды емес, дайын азық-түлікті экспортқа сатуымыз керек.
Мұны қалай жасауға болады? Кем дегенде 10 жылға арналған ұзақ мерзімді даму бағдарламасы қажет. Құжатта инвесторларды, оның ішінде шетелдік инвесторларды қызықтыратын тамақ өнеркәсібін дамытуды қолдау құралдары көрсетілуі керек. Оларды біздің нарыққа жабдықтары мен технологияларымен тарту керек.
Ал әзірге бұл орындалмаса, біз Gulfood-та Қазақстанның елдік стендін көрмейміз.
