Қолданыстағы заңнамаға сәйкес жұмыс берушілердің барлығы дерлік, жеке және мемлекеттік ұйымдар басқа міндетті төлемдермен қоса еңбекақы қорынан қосымша 5% төлеуге міндеттеледі
Осы өзгерістің ауқымын түсіну үшін есептеп көрелік: 5% – бұл түрлі бағалау бойынша жұмыс берушілерге жылына 500 млрд теңгеден 900 млрд теңгеге дейін қосыша ауыртпалық салу. Салыстырмалы түрде айтар болсақ, бұл сома "Бизнестің жол картасы-2020" мемлекеттік бағдарламасының 5 жылдық бюджетіне пара-пар (шамамен 500 млрд теңге).
Алайда осы 5%-сыз-ақ еңбекақы қорына түсетін ауыртпалық көлемі өсіп келеді. Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру алымдарының кезең-кезеңмен артып жатқанын ұмытпаған жөн. Егер 2019 жылы жұмыс беруші міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына 1,5% төлеп, ал жұмысшы ештеңе төлемесе, 2020 жылдан бастап жұмыс беруші – 2%, ал жұмысшылар – 1%-дан төлей бастайды, тағы екі-үш жылдан соң жұмыс берушінің жарнасы 3%-ға, ал жұмысшының жарнасы – 2%-ға дейін артады.
"Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру енгізілгеннен бастап (2017 жыл 1 шілдеден 2019 жыл 30 маусым аралығы) жұмыс берушілер және жеке кәсіпкерлерге түскен қаржылық ауыртпалық 186,2 млрд теңгені құрады, бұл көрсеткіш мөлшерлеме артқан сайын өсе береді, болжам бойынша, сома жылына 400-500 млрд теңгеге дейін жетеді", – деді "Атамекен" ҚР ҰКП Басқарма Төрағасының орынбасары Алена Романова.
Осылайша, еңбекақыны төлеу қорына түсетін жалпы салықтық ауыртпалық (оған әлеуметтік аударымдар, табыс салығы, зейнетақылық жарналар және медицианлық сақтандыру кіреді) еңбекақының 40%-нан асып түседі.
Осы ретте мемлекеттік ұйымдар да бұл жарнаны төлеуге міндеттеледі, сәйкес шығындар бюджетте, яғни салық төлеушілердің есебінен төленетін болады.
Бұл мәселе 2014-2015 жылдары талқыланған болатын, "Атамекен" Ұлттық кәсіпкерлер палатасы әлеуметтік тәуекелдер және жұмыс берушілерге түсетін қосымша ауыртпалықты меңзеп, қосымша жарналарды енгізуге қолдау білдірмеді. Ұлттық палата тиісті сараптамалық қорытындылар және бастамашыл хаттарды Үкіметке жолдады. Нәтижесінде заңның күшіне енгізу мерзімі 2018 жылдан 2020 жылға шегерілді.
Бүгінде заңнаманың күшіне енуіне жарты жыл қалғанда, осы жаңашылдықтың орындылығын ағымдағы жағдай тұрғысынан сыни қарастырған орынды.
2019 жыл 1 маусымдағы жағдайға сәйкес салымшылардың зейнетақы жинағы 9,9 трлн теңгені құрады, осы ретте зейнеткерлерге жасалған төлемдер небәрі 1,3 трлн теңгені құрады. Жинақталған қаражат және төлемдер арасында үлкен алшақтық жоқ.
Аталған шара зейнетақы төлемдерін қаматамсыз ету үшін қажет екенін түсінеміз. Бұл жинақ, сонымен қатар бөлінетін компонент, сондықтан бұл қаражат мұрагерлікке берілмейді. Алайда осыған ұқсас Әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қоры бар, онда жұмысшылар әлеуметтік төлемдер жасайды. Демек осы алымдар арасын үйлестіру қажет.
Норманы қолданысқа енгізбес бұрын ашық әрі түсінікті зейнетақылық және әлеуметтік қамсыздандырудың нақты жүйесін әзірлеп, көрсету қажет. Жұмыс берушілерге қосымша ауыртпалық салу ешқандай мәселені шешпейді.
Аталған норманы енгізу, керісінше, айтарлықтай тәуекелдер әкеледі.
Біріншіден, нақты еңбекақылар көлемі мен жұмыс орындарының саны көлеңкеге кетеді. Бүгіннің өзінде зейнетақылық жарналарды төлемеу, тұрақты төлем жасамау фактілері бар. Қосымша жарналарды енгізу кері әсер береді.
Төлемдерді жасамайтын немесе тұрақты төлемейтін субъектілерді тарту үшін қосымша ынталандыру шаралары қажет.
Екіншіден, тауар және қызмет көрсету құнына қосымша жүктеме. Жұмыс беруші бұл қаражатты қайдан алуы керек? Қосымша қаражат тауарлар мен қызметтің бағасына салынады, инфляцияны тудырады. Нақты еңбекақы мөлшерін төмендету тәуекелі пайда болып, қызметкерлер жұмыстан кетеді. Бұған жол беруге болмайды.
Осы қаражатты тиімді басқару бөлек мәселе болып отыр. Жұмыс берушілер аталған қаражат қандай қажеттіліктерге, қандай жобаларға жұмсалып жатқанын, қандай нәтиже болатыны жайында нақты білуі керек.
Жалпы алғанда шынайы жайтты мойындау керек – аталған жаңашылдық ағымдағы әлеуметтік-экономкиалық саясатқа келінкіремейді. Жұмыспен қамту және жұмыс орындарын құру, мемлекеттік шығындардың ашықтығы, шағын және орта бизнесті нығайту және оның үлесін жалпы ішкі өнімде 35%-ға жеткізу – басымдықтарымызға айналды. Көлеңкелі экономиканы төмендету, еңбекақыларды жоғарылату, өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды кәсіпкерлікке тартуға қарай бағыт жасалған. 15 шілде күні Үкіметтің кеңейтілген отырысында Қазақтан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев: "Отандық бизнесті қолдау қажет. Ал оны дамытуға кедергі болатындарды, негізсіз тексерістер өткізетіндерді, алым-салық пен рейдерлік жасайтындарды – қатаң жазалау қажет", – деп атап өткен болатын.
Мемлекет кәсіпкерлікті қолдау бойынша теңдессіз шараларды көрсетуде. Өз кезегінде бизнес жұмыспен қамтамасыз ету және салық төлеу бойынша міндеттемелерді қабылдауға дайын. Елде қолайлы іскерлік ахуалды қалыптастыру үшін көп жұмыс жасалды. Мұндай жағдайда бизнеске қосымша қаржылық ауыртпалық – қол жеткізілген нәтижелерге кері әсер етеді.
"Сондықтан "Атамекен" ҰКП бизнеске ары қарай ауыртпалық салуды ұлғайтуға қарсы және аталған нормаларды қайта қарау бойынша нақты позицияны ұстанады. Сонымен қатар Ұлттық палата кәсіпкерлерді, қауымдастықтарды, тәуелсіз сарапшыларды тарту арқылы мәселені жан-жақты талқылауға келіссөздер алаңын ұйымдастыруға дайын", – деді "Атамекен" ҚР ҰКП Басқарма Төрағасының орынбасары Алена Романова.
