Қазақстанның ауыл шаруашылығы кең көлемді жер деградациясы болуда. Бірақ сарапшылар жаңа әлеует көреді. Мысалы, көміртектік бейтарап өндірісті іске қосу және халықаралық карбон офсет нарығына шығуға мүмкіндік бар. Осыған орай Алматы облысында бірінші Алқап күні өтті, онда ғалымдар, фермерлер мен шенеуніктер деградияға ұшыраған жерлерді қалай қалпына келтіруге, шығарындыларды азайтуға және таза өнім арқылы қалай табыс табуға болатынын талқылады.
Көміртек қалдық емес, капитал
Сарапшылардың бағалауынша, Қазақстан аумағының шамамен 33%–ы, яғни, 90 млн‑нан астам гектар жер деградацияға ұшыраған. Эрозия, тұздану және өнім бермеу белең алыпты. Оның 29 млн гектары толық құнарын жоғалтқан. Деградация белгілері 75% егін шаруашылығы жерінде анықталған. Топырақ ылғалды сақтау мен өсімдікті қоректендіру қабілетін жоғалтып жатыр, бұл тікелей өнімділікке әсер етеді. Кейінгі 30 жылда орташа органикалық зат мөлшері 30–35% төмендеді. Климат бұл теріс үрдісті күшейтіп отыр.
Қазақстанда жылдық орташа температура әр 10 жылда 0,36 °C‑ге өсуде, ал 1 ғасырда 1,2–1,3 °C‑ге жеткен. Бұл шөлейттенуге, өзендер суының азаюына және экстремалды ауа‑райының жиілеуіне әкеледі. ҚР ҰҒА президенті Ақылбек Күрішбаевтың айтуынша, ауыл шаруашылығы елдегі парникті газ шығарындыларының екінші ең ірі көзінің бірі болып тұр. Шамамен 33 млн тонна. Сонымен қатар, көміртекті сору (секвестрация) әлеуеті өте үлкен. Оксфорд университетінің бағалауынша, Қазақстан жыл сайын топырақ пен өсімдіктер арқылы CO₂‑ді 535 млн тоннаға дейін жинай алады.
Көміртек квоталары мен офсет саудасынан 2050 жылға қарай жылына 25 млрд доллар табыс түсуі мүмкін. Сарапшының бағалауынша, Қазақстан 2030 жылға дейін парниктік газ шығарындыларын 15% қысқартуға тиіс.
"Бүгінде ауыл шаруашылығы бізде ең алдымен азық‑түлік көзі ретінде қабылданады. Бірақ мен сенемін: ол экологияны сауықтыру құралы бола алады және болуға тиіс. Карбонды ауыл шаруашылық арқылы — ол өнім өсірумен қатар көміртек ізі азайтатын жүйе. ҰҒА карбонды ауыл шаруашылыққа көшу тұжырымдамасын әзірлейді. Әр табиғи аймақтың өз ерекшелігі бар, демек, өз технологиялары мен карбон полигондары болуы керек. Фермерарды осы практикалармен оқыту қажет. Агротехника емес, экономикалық тұрақтылық мәселесі де осы", — деді сарапшы.
Ақылбек Күрішбаев Қазақстанның карбон және көміртек кредиттері саласында зор әлеуеті бар екенін айтты. Ел экожүйесі таза өнімдердің әлемдік нарығына шыға алады. Қазір Қазақстан ЕС‑ке органикалық өнім экспорты бойынша ТМД‑да көшбасшы, Ресей мен Украинадан озып тұр.
"Карбонды ауыл шаруашылық топырақты қалпына келтіреді, пестицидтерсіз, пайдалы заттарға бай жоғары сапалы өнім алуға мүмкіндік береді. Мұндай өнім Еуропада үш есе қымбат тұрады. Бірақ, осы өткел жүзеге асырылуы үшін жүйелі жұмыс қажет: ақпараттық қолдау, субсидияларға көзқарасты қайта қарау, фермерлерді жаңа механизмдерге тарту. Біз өндірушілерге көміртексіз ауыл‑шаруашылық — абстракт емес, нақты табыс пен дамудың қайнары екенін түсіндіруіміз керек", — деді ол.
Академия топырақ көміртегін басқару бойынша ұзақ мерзімді ғылыми‑техникалық бағдарламаның жобасын әзірледі. Оның құрамына: карбонды агротехнологияларды енгізу, ЖИ және геоақпараттық жүйелер арқылы мониторинг, карбон полигондары желісін дамыту, көміртек бірліктерін сертификаттау және сауда жүйесін құру кіреді. ҚазНИИ ауылшаруашылығы және өсімдік шаруашылығы базасында органикалық және карбонды ауыл шаруашылық бойынша тәжірибелер жүргізіліп жатыр. Құрғаққа төзімді гені бар сорттар әзірленуде, биоқорғау технологиялары енгізілуде, швед термотерапиясымен тұқым өңделуде. Ал "SIGMA" мобильді кешені угодьтердің жағдайын және көміртек балансын далада цифрлық бақылауға мүмкіндік береді.
Алматы облысы пилоттық өңір ретінде сыналмақ
Аймақ әкімі Марат Сұлтанғазиевтің айтуынша, өңір жаңа технологияларға көшуде белсенді жұмыс істеп жатыр.
"Өткен жылы осы күні 40 келісімшартқа қол қойдық. Ең алдымен, бұл – қазақстандық өнім. Яғни, бұл азық-түлік қауіпсіздігіне қосқан үлес, ал ол, біз білетіндей, ең негізгіден – тұқымнан басталады. Бүгінгі жұмыс та нақты нәтижелер береді деп үміттенеміз", – деді Марат Сұлтанғазиев.
Ол Алматы облысы елдегі ең дамыған ауыл шаруашылығы өңірлерінің бірі екенін де атап өтті. Бірақ алға жылжу үшін заманауи технологияларды, ең алдымен, су үнемдеу технологияларын енгізу қажет болуда.
"Мұнда, әрине, кешенді мәселелер бар. Далалық аймақтарда электр энергиясы жоқ, демек, желілер тартып, қосалқы стансалар салу керек. Энергия үнемдейтін жүйелердің көбі электр қуатымен жұмыс істейді. Сонымен қатар, су инфрақұрылымын – ирригациялық жүйені де ретке келтіру қажет. Біз бұл бағытта Су ресурстары министрлігі және Ислам даму банкімен бірге жұмыс істей бастадық. Қазіргі таңда 50 мың гектар жерді су үнемдейтін технологияларға көшірдік. Бұл алқаптардың жартысы жаңбырлатып, жартысы тамшылатып суарылады", – деді Марат Сұлтанғазиев.
Алматы облысының экономикасындағы ауыл шаруашылығының үлесі небәрі 8% болса да, өңір өнімді өңдеу бойынша көшбасшылардың бірі болып отыр. Әкім Марат Сұлтанғазиевтің айтуынша, Қазақстандағы барлық шырын өнімдерінің шамамен 60%-ы осы жерде өндіріледі.
