Соңғы жылдары халық арасында мұнай қоры біте ме? Әлі қанша жылға жететін қорымыз бар? деген өзекті сұрақтардың жиі талқыланатыны жасырын емес. Сонымен елімізде қанша жылға жететін мұнай қоры қалды?
Энергетика вице-министрі Асхат Хасенов елімізде 4,4 миллиард тонна мұнай қоры болса (жылына 100 миллион), бұл бізге 40-45 жылға жететінін айтады.
"Қорлар екі санатқа (геологиялық және қалпына келтірілетін) бөлінеді. Кен орындарын игеру немесе барлаудан игеруге көшу кезінде бұл қорлар мен олардың балансы өзгереді", – дейді ол.
Бірақ бұл мұнай 45 жыл ішінде таусылады дегенді білдірмейді екен.
"Жыл сайын жаңа кен орындары барлаудан игеру сатысына ауысады және толтырылады. Көмірсутектерде үлкен ғылыми зерттеу жүргізілді, бұл шөгінді бассейндерді зерттеу, 15 шөгінді бассейнді анықтаған үлкен кешенді жұмыс. Бүгінгі таңда жер қойнауын ғылыми зерттеу нәтижелері бойынша 76 миллиард тонна шартты отынға мұнай қоры бар, олар бүгінгі күнге дейін зерттелмеген", – деді вице-министр.
Ол болашақта пайдаланылатын жаңа мұнай қорлары зерттеліп жатқанын айтты.
"Таяу болашақта игеруге кірісетін ірі кен орындары бойынша – 86 миллион тонна мұнай қоры бар (Теңіз кен орны мен Қаламқас-Хазар). Алдағы 5 жылда жоспарланып отыр. Бүгінде кен орнын жайластыру және одан әрі пайдалануға беру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр. Бұл – ұзақ жылдық процесс. Біз жыл сайын өз қорларымызды қорғаймыз, тапқандар барлау жұмыстарының толық циклін аяқтайды, содан кейін қорлар кен орнын игеру кезеңіне өтеді", – деді Асхат Хасенов.
30 жыл ішінде Қазақстанда мұнай өндіру үш есеге жуық өсті. 1991 жылғы 26,6 млн тоннадан 2022 жылы 84,2 млн тоннаға дейін артты. Мұнай экспортының көлемі алты есеге өсті. Осының арқасында ОПЕК деректеріне сәйкес, Қазақстан мұнай экспорттаушы елдердің топ ондығына кірді.
"Мұнай бойынша біздің расталған қорларымыз 113,2 млрд баррельді (15,5 млрд тонна), газ – 3,7 трлн м3 құрайды, шартты отынның ресурстық әлеуеті (барланбаған) шамамен 76 млрд тоннаны құрайды. Біз ресейлік серіктестермен жобаларды бірлесіп әзірлеу мен іске асыруда ынтымақтастықты жалғастыруға ниеттіміз", – деді вице-министр Ерлан Ақкенжанов.
Қазақстан аумағында 200-ге жуық мұнай және газ кен орындары орналасқан. Қорлардың жалпы көлемі 11-12 млрд тоннаға бағаланады. Осы ресурстардың 70%-ы Қазақстанның батыс облыстарында шоғырланған. Елдегі мұнай қорының негізгі бөлігін Қашаған, Теңіз, Қарашығанақ құрайды.
Қашаған (әлемде 9-орын) – соңғы 40 жылда (2000 жылы) ашылған ірі мұнай кен орындарының бірі. Атыраудан 80 шақырым жерде орналасқан. Тереңдігі – 3-7 км.
Қашаған мұнайының үлесіне Каспийдегі шикізат қорының шамамен 25%-ы тиесілі. Отандық геологтардың деректері бойынша қазақстандық кен орнының резервтері 4,8 млрд тоннаны құрайды, жоба операторының ақпараты бойынша – 6 млрд тонна немесе 38 млрд баррель. Оның ішінде коммерциялық ресурстар – 9 млрд-тан 13 млрд баррельге дейін.
"Норт Каспиан Оперейтинг компания" (НКОК) консорциумның жеті қатысушысы атынан әрекет етеді. Көмірсутектерді барлау және өндіру 1997 жылғы 18 қарашадағы Солтүстік Каспий бойынша өнімді бөлу туралы келісім (СРПС) шеңберінде 11 блокта жүзеге асырылады.
Құжатқа сәйкес, мердігерлік учаске 5600 шаршы шақырым аумақты алып жатыр және Атыраудан оңтүстік-шығысқа қарай 80 шақырым жерде орналасқан алып Қашаған кен орнын қамтиды. Аумақта Қаламқас, Оңтүстік-Батыс Қашаған, Ақтоты және Қайран кен орындары бар. Жобадағы консорциум мүшелерінің үлесі былайша бөлінді: "ҚазМұнайГаз" – 16,88%, "Эни" – 16,81%, "ЭксонМобил" – 16,81%, "Шелл" – 16,81%, "Тоталь" – 16,81%, КННҚ – 8,33%, және "ИНПЕКС" – 7,56%.
Техникалық өндіріс 2016 жылдың қыркүйек айының соңында басталды және жоба әлі толық қуатына жеткен жоқ. Бірінші кезең шеңберінде тәулігіне 370 мың тонна мұнай, екінші кезең шеңберінде тәулігіне 450 мың тонна мұнай алу жоспарланған.
2016 жылы 1 млн тоннаға дейін, 2017 жылы – 8,9 млн тоннаға дейін, келесі жылдары – жылына 13 млн тоннаға дейін шикізат өндіру жоспарланып отыр.
Өнімді бөлу туралы келісімнің қолданылу мерзімінің соңына дейін 308 млн тонна мұнай және 211 млрд текше метр газ өндіру жоспарланып отыр.
АҚШ энергетикалық агенттігінің есептеулері бойынша Қашаған жобасына инвестиция көлемі шамамен 50 млрд-ды құрады, соның арқасында ол әлемдегі ең қымбат болып саналады.
Компримирлеу орталығын құру бойынша жаңа міндеттерді іске асыру шамамен 5 млрд құрайды.
Halyk-Finance мәліметтері бойынша, 50 млрд-тың 46 млрд-ы қайтарымды. Мұнайдың ұзақ мерзімді бағасы барреліне 60 доллар болғанда, инвестицияның номиналды қайтарымы 2016 жылды қосқанда шамамен – 14 жыл.
Теңіз – Атыраудан оңтүстік-шығысқа қарай 160 шақырым жерде орналасқан алып мұнай-газ кен орны. 1979 жылы ашылды. Каспий маңы мұнай-газ провинциясына жатады. Жер қойнауының жоғарғы мұнай коллекторы шамамен 4 мың метр тереңдікте жатыр, ұзындығы – 19 шақырым.
"Теңізшевройл" компаниясының ақпараты бойынша, коллектордың бұрғыланған және бұрғыланбаған учаскелеріндегі жалпы барланған қор 3,1 млрд тонна немесе 26 млрд баррель көлемінде болжанады. Алынатын қорлар 750 млн-нан 1,1 млрд тоннаға дейін бағаланады.
Мұнай мен ілеспе өнімдерді әзірлеуді, өндіруді, өткізуді Chevron Overseas (50%), Exxon Mobil (25%), "ҚазМұнайГаз" ҰК (20%) және LukArco (5%) қатысатын "Теңізшевройл" бірлескен кәсіпорны жүргізеді.
Кен орны мұнай өндірудің жалпы республикалық деңгейден шамамен 30%-ын қамтамасыз етеді.
2015 жылы ТШО қара алтын өндіру бойынша рекордтық көрсеткішке 27,158 млн тоннаға жетті.
2016 жылдың бірінші жартыжылдығында шикі мұнай өндіру көлемі 14,4 млн тонна (114,8 млн баррель) мұнай, 673 мың тонна сұйытылған газ, 3,67 млрд текше метр құрғақ газ және 1,2 млн тонна күкіртті құрады.
Өндіру тәулігіне 600 мың баррельге немесе тәулігіне 75 мың тоннаға жетеді, ал табиғи газ өндірісі тәулігіне 22 млн текше метрге жетеді.
ТШО ақпараты бойынша, 1993 жылдан бастап 2016 жылдың бірінші жартысына дейін Қазақстанға тікелей қаржылық төлемдер 114 млрд долларды құрады. Бұл сомаға қазақстандық қызметкерлердің жалақысы, отандық тауар өндірушілер мен жеткізушілердің тауарлары мен қызметтерін сатып алуы, мемлекеттік кәсіпорындарға төлемдер, қазақстандық серіктеске дивидендтер төлемдері, мемлекеттік бюджетке аударылатын салықтар мен роялти кіреді. Бұл ретте 2016 жылдың бірінші жартыжылдығында тікелей төлемдер 2,6 млрд долларды құрады, бұл 2015 жылдың ұқсас көрсеткіштерінен 68%-ға төмен (8,2 млрд доллар).
2017 жылы ТШО өндірісті ұлғайту үшін жобаны 37 млрд долларға дейін кеңейтуге инвестиция салуды жоспарлап отыр. Бұл 2022 жылдан бастап теңізде алынатын көлемді ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2016 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша болашақ кеңейту және сағалық қысымды басқару жобасы бойынша жұмыс жобалау көлемінің шамамен 54%-ы орындалды.
Қарашығанақ – Батыс Қазақстан облысында, Ақсай қаласының маңында орналасқан Қазақстанның мұнай-газ конденсатты кен орны. 1979 жылы ашылды.
Жобаның қорлары 1,2 млрд тонна мұнай мен 1,35 трлн текше метр газға бағаланады.
Жобаны игеруші "Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг" компаниясы, оның құрамына: "Эни СпА" – 29,25%, "Роял Датч Шелл плс" – 29,25%, "Шеврон" – 18%, "ЛУКОЙЛ" – 13,5% және "ҚазМұнайГаз" – 10% кіреді.
КПО деректері бойынша кен орнындағы өндіру көлемі еліміздегі барлық газдың 45%-ын және барлық сұйық көмірсутектердің 16%-ын құрайды.
2015 жылы КПО тұрақтандырылған және тұрақсыз сұйық көмірсутектердің, газдың және отын газының мұнай баламасында 141,7 миллион баррель өндірді. Қарашығанақ кен орнында 2015 жылы 11,9 млн тонна мұнай өндірілді, бұл өткен жылғы жоспардың 95%-ын құрайды. Газ өндіру 18,2 миллиард текше метрге немесе жоспардың 105%-ға жетті.
КПО мәліметтері бойынша, 2016 жылдың маусым айында 1997 жылы ӨСК қол қойылғаннан бері 20,6 млрд доллар инвестицияланған. Сол жылдың қаңтар айында мұнай мен газды сатудан шамамен 38 млрд доллар түсті, оның ішінде мердігердің 17,3 млрд доллар көлемінде инвестициясы өтелді. Жобаның таза кірісі жылына 20,7 млрд долларды құрады.
