Жастар кәсіпкерлігінің ықпалын күшейту және оның мүмкіндіктерін кеңейту оның әлеуетін пайдалануды талап етеді. Жастар бизнесі көбіне шағын бизнес саласында.
Жастар – бизнес ортадағы ең маңызды ұрпақ. Бүгінгі жас кәсіпкерлігі 10 жылдан кейін ел бейнесін айқындайтын болады. Ертеңгі елдің экономикалық өсуі мен даму қарқыны қазіргі жастар бизнесінің дамуына байланысты.
Осылайша, бүгінгі таңда жастар кәсіпкерлігі Қазақстанда шағын бизнесті дамытудың басым бағыттарының бірі. Жастарды кәсіпкерлік қызметке ынталандыратын қолайлы орта құру мемлекеттік және өңірлік деңгейдегі түрлі бағдарламаларда қарастырылады.
Айта кету керек, Қазақстанның көптеген өңірлерінде жастарға өзекті білім мен дағдыларды игеруге, ақпарат алмасуға, өз идеяларын іске асыруға, мамандардың консультацияларын алуға мүмкіндік беретін дамыған алаңдар бар.
Finprom.kz мәліметіне сәйкес, былтырғы сәуір айында Қазақстанда 29 жасқа толмаған 211,9 мың жеке кәсіпкер тіркелген. Бұл өткен жылдың наурызына қарағанда 36,4%-ға көп.
Бір жыл ішінде жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлердің саны 8,3%-ға немесе 1,2 млн адамға артты. Бір жыл ішінде жас кәсіпкерлер саны 14,5%-дан 18,2%-ға дейін өсті.
29 жасқа дейін жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлер арасында гендерлік бөліністе ерлер үлесі басым (109,1 мың ер адам), 102,8 мың – әйел. Бір жыл ішінде ерлер саны 24,7%-ға өссе, онда әйелдер саны 1,5 есе өсті.
Мәселен, жұмыс істейтін жас жеке кәсіпкерлер саны 43,7%-дан 48,5%-ға дейін өсті.
Қалаларда жұмыс істейтін жас жеке кәсіпкерлердің саны 158,4 мың адам, бұл өткен жылмен салыстырғанда 38,3%-ға көп. Саланың барлық жеке кәсіпкерлерінің бір бөлігі ауылдарда жұмыс істейді. Олардың саны 30,9%-ға 53,4 мың адамға дейін өсті.
Жас жеке кәсіпкерлер үшін ең көп сұранысқа ие қызмет көрсету саласы – көтерме және бөлшек сауда, автомобильдерді жөндеу. Мұнда 73,6 мың жеке кәсіпкер жұмыс істейді, әйелдердің үлесі 49,9% немесе 36,7 мың адамды құрайды. Әрі қарай тізім бойынша ауыл, орман және балық шаруашылығы – 15,4 мың жеке кәсіпкер, олардың үштен бірі әйелдер. Өңдеуші өнеркәсіп көшбасшыларының үштігіне кіреді. Мұнда жұмыс істейтін жас жеке кәсіпкерлердің саны 12,4 мың адамды құрайды, оның 61,7%-ы – әйелдер.
29 жасқа дейінгі жас жеке кәсіпкерлердің үлесі Алматы және Нұр-Сұлтан қалаларында басым (33 мың адам және 24,7 мың адам). Солтүстік Қазақстан (2,6 мың адам), Павлодар (5 мың адам) және Ақмола (5,5 мың адам) облыстарында жас кәсіпкерлердің үлесі аз.
Жастар кәсіпкерлігінің ерекшеліктері
Статистикаға сәйкес, әлемде 18 бен 30 жас аралығындағы 300 миллионға жуық жас жұмыссыз.
Олардың ішінде 20%-ға жуығы өз ісін бастау мүмкіндігіне ие және әртүрлі себептермен тек 5%-ы ғана осындай шешім қабылдай алады (Global Entrepreneurship Monitor Consortium 2013).
Жастар бизнесін кәсіпкерлікті ерекше саралау ретінде бөлудің себебі – оның кәсіпкерліктің басқа түрлерімен салыстырғанда ерекше сипаттамалары, күшті және әлсіз жақтары бар.
Жастар кәсіпкерлігінің күшті жақтары:
- жоғары инновациялық белсенділік, инновациялық ойлау;
- жинақтаудың жоғары деңгейі, позициялардың икемділігі, жаңа нарықтарды игеру бойынша іс-қимылдар жылдамдығы;
- өндіріс пен нарықтың өзгеріп отыратын талаптарына сәйкес өзінің кәсіпкерлік білімі мен дағдыларын жүйелі түрде өзектендіру мүмкіндіктерінің жоғары деңгейі;
- жастардың кәсіпкерлік қызметпен байланысты жоғары еңбек жүктемелеріне төтеп беру қабілеті, әсіресе оның бастапқы кезеңінде;
- жастардың тәуекелге бейімділігі.
Жастар кәсіпкерлігінің әлсіз жақтары:
- шағын әлеуметтік тәжірибе;
- іскерлік беделдің болмауы;
- экономикалық заңдар мен механизмдерді қолданудың әлсіз практикалық дағдылары;
- бастапқы капиталды жинақтау мәселесі;
- бизнес және күш құрылымдары саласындағы жеке байланыстардың жеткіліксіздігі;
- бюрократиялық құрылымдардың ықпалынан қорғаудың болмауы.
Бұл сипаттамалар жастар кәсіпкерлігін ерекше санатқа бөледі және оны қолдаудың негізгі міндеттерін анықтайды. Күшті жақтарын дамыту және әлсіз жақтарын жеңу.
Бүгінгі таңда жастардың өз бизнес-жобаларын құруға дайындығына ықпал ететін бірқатар нақты проблемалар шешілмеген күйінде қалып отыр. Бұл мыналарды қамтуы мүмкін:
- Әлеуметтік көңіл-күй. Тәуекелге баруға және жаңасын жасауға дайын болуды көздейтін кәсіпкерлік рух жастарда әлсіз болып қала береді. Бүгінгі жастар үлкен бизнесте немесе мемлекеттік қызметте мансапқа ұмтылып жатыр.
- Кәсіпкерлерді жаппай санамен қабылдау. Кәсіпкерлер әлеуметтік топ ретінде жастардың кәсіби қалау тобына кірмейді. Жастардағы кәсіпкерлік қызмет жетістікке жету емес, қиындықтарды жеңу мағынасында қабылданады.
- Білім мазмұны. Дәстүрлі оқу орындарында тек қажетті экономикалық білім беріледі, бірақ табысты кәсіпкерлік қызмет үшін қажетті мотивация мен мінез-құлық дағдылары қалыптаспайды.
- Бастапқы шарттар. Әлеуметтік топ ретінде жастардың шағын бизнесін қолдау шаралары көрінетін нәтиже бермейді. Нарыққа еркін қол жеткізуге кедергі келтіретін әкімшілік, құқықтық және қаржылық кедергілер сақталып отыр.
- Шағын бизнесті мемлекеттік қолдауды жүзеге асыратын ұйымдар туралы жастардың хабардар болмауы. Мәселен Ресейде жүргізілген сауалнаманың (ICSI) нәтижелері бойынша респонденттердің тек 18%-ы осындай ұйымдардың бар екенін біледі. Сауалнамаға қатысқандардың көпшілігі (69%) қалада мұндай құрылымдардың бар екенін білмеді. Өкінішке қарай, Қазақстанда мұндай сауалнамалар жүргізілген жоқ.
Жастар – қоғамның ең белсенді бөлігі. Ол өмірдегі кез-келген өзгерістерге тез жауап береді және оларды тиімді пайдаланады. Сондықтан жастардың басқа жас топтарымен салыстырғанда айтарлықтай әлеуеті мен кәсіпкерлік қабілеті бар деп айтуға болады.
Жастар кәсіпкерлігі – мемлекеттік органдар тарапынан ерекше назар аударуды талап ететін өте күрделі сала. Оның дұрыс ұйымдастырылған, мақсатты қолдауы өңірдегі шағын бизнестің дамуын қамтамасыз етеді, бұл өз кезегінде өңірдің экономикалық өсуіне және экономикалық тартымдылығының артуына алып келеді.
Алайда жастар бизнесті құруда үлкен қиындықтарға жиі тап болатыны жасырын емес. Бұл проблемалар қаржылық қиындықтармен, жастардың білімінің жеткіліксіздігімен байланысты. Бұған несие бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемелер мен салықтар, жастардың қолында бастапқы капиталдың болмауы, олардың қызметінің қысқа мерзімділігі мен тәжірибесінің болмауына байланысты экономикалық және өндірістік байланыстардың болмауы жатады. Осы және басқа да мәселелерді жастар кәсіпкерлігін мемлекеттік қолдау арқылы шешу қажет.
Жастардың қолдаудың практикалық әдістері туралы білімінің болмауына байланысты түрлі акциялар, конкурстар өткізу, білім беру мекемелерінде ақпараттық базалар құру қажеттілігі туындайды.
Жастар саясаты тұжырымдамасының басты басымдығы – жұмысқа орналастыру болып қалып отыр.
Үкімет мәліметтеріне сәйкес, бүгінде елдегі NEET жастардың үлесі 6%-дан асады. NEET-тің ең жоғары көрсеткіштері Ұлытау (12,6%), Шығыс Қазақстан (10,8%) және Қарағанды (9,2%) облыстарында байқалады.
Тұжырымдамада республика бойынша осындай жастардың үлесін 3,5%-ға дейін төмендету міндеті қойылған.
