Қазақстан құрылыс нарығы қиын кезеңді өткеріп жатыр. Оған әсер етуші факторлар нендей, саланы дамытуға не кедергі? Inbusness.kz тілшісі осы сауалдарды "Қазақстан құрылысшылар одағы" Төрағасының орынбасары Баниямин Файзулинге қойды.
Жеңілдетілген ипотека бағдарламалары аяқталуға жақын, оның үстіне зейнетақыдан ақша алудың шекті мөлшері де арттырылды. Осы орайда Қазақстанның құрылыс саласын не күтіп тұр, айтып беріңізші?
Құрылыс саласының дамуына сіз айтқан мәселелермен қатар басқа да факторлар әсер етеді. Мысалы, сыртқы саяси жағдай, жолға қойылған тауар жеткізу арналарының алшақтықтары, құрылыс материалдары бағасының өсуі, доллар мен рубль бағамының өсуі, қарыз беру бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемелер, сондай-ақ мемлекет жүргізетін заңнамалық реттеу бар.
Жалпы құрылыс материалдарының қымбаттауына, тұрғын үй бағасының өсуіне және сатып алу қабілетінің төмендеуіне байланысты құрылыс саласында құлдырау байқалады.
Құрылыс саласындағы бір жұмыс орны басқа салалардағы кемінде 7 жұмыс орнын құрады. Осылайша, құрылыс саласындағы ахуалдың нашарлауы аралас салалардағы ахуалдың нашарлауына, жұмыссыздық деңгейінің және әлеуметтік шиеленістің ұлғаюына әкеледі.
Сіздің ойыңызша, бұған жол бермеу үшін не істеу керек?
Құрылыс саласының құлдырауына жол бермеу үшін мемлекеттің мүмкіндігі бар. Мысалы жаңа мемлекеттік бағдарламалар қабылдау немесе қаржылық жағынан мемлекеттік реттеуді жетілдіру деген секілді. Қазақстан құрылысшылар одағы жоғары пайыздық мөлшерлемелер мәселесін шешу үшін "Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы" Заңды толықтыруды, яғни тұрғын үй құрылысына үлестік қатысуды ұйымдастырудың тәсілін қосуды ұсынады.
Мынадай мәселелерді қарауды ұсынамыз: сақтандыру қызметі субъектілерінен кепілдік алу; жоба құнының кемінде 15%-ын орындау кезінде үлескерлердің ақшасын тартуға рұқсат алу; құрылыс салушының материалдық активтерінен кепіл (ауыртпалық) қалыптастыру есебінен үлескердің ақшасын тартуға әкімдіктің рұқсатын алу; жергілікті атқарушы органның қатысуымен тұрғын үй құрылысының жобалары бойынша үлескерлердің ақшасын тартуға жергілікті атқарушы органның рұқсатын алу; тұрғын үй-құрылыс кооперативінің қызметі арқылы үлескерлерден ақша тарту.
Қазіргі уақытта "Қазақстан тұрғын үй компаниясы" АҚ тұрғын үй құрылысының бірыңғай операторы, ол тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу кезінде кепілдіктер беру мәселесі бойынша іс жүзінде монополист болып табылады. Осыған байланысты, заң жүзінде оның монополиясын алып тастау және квазимемлекеттік секторға, мысалы, "Самұрық-Қазына" Компаниясына беру ұсынылады. Осылайша, нарықтық тетіктер мен бәсекелестік жұмыс істейтін болады, бұл тиісінше кепілдік беру көлемінің ұлғаюына және тұрғын үй құрылысы көлемінің ұлғаюына апарады.
Бүгінгі таңда, Ұлттық экономика министрлігінің бағалауы бойынша, тұрғын үйге сұранысты келесі сандармен сипаттауға болады. "Отбасы банк" АҚ-да 2,2 млн депозиттік шот ашылды, 500 мыңға жуық адам жергілікті атқарушы органдарда кезекте тұр, сондай-ақ 10 сотық жерге кезекте 1,5 млн адам тұр.
Ауылдан қалаға ағылу бар, өйткені ауылда инфрақұрылым жоқ, адамдарға ауыл шаруашылығынан басқа жұмыс жоқ. Сондықтан адамдар қалаға, елордаға, облыс орталықтарына барады және тұрғын үйге мұқтаж адамдар саны ай сайын, жыл сайын көбейеді.
Бүгінде тұрғын үйге мұқтаж 3 млндай адамда тұрақты табыс, ақша жинақтау мүмкіндігі жоқ, жалақыдан жалақыға дейін өмір сүреді. Сондықтан мемлекет тарапынан көмек, қаржыландыру, арзан ипотекалық несиелер қажет. Бүгінде инфляцияның айтарлықтай жоғары екенін және 7 жыл ішінде доллар 180 теңгеден 430 теңгеге дейін қымбаттағанын ескерсек, инфляция қатері әлі де жалғасады деп болжауға болады.
Осыған байланысты қаржы ресурстарын нақты нысандар құрылысына, тұрғын үйге, инфрақұрылымға, мектептерге, балабақшаларға, ауруханалар мен емханаларға бағыттау оңай, бұл басқа валюталарға қарағанда теңге бағамының төмендеуіне жол бермейді. Сондықтан бірінші кезекте, біз тұрғын үйге мұқтаж халықты қолдауға және бұрын қабылданған бағдарламаларға енгізілген санаттарды ғана емес, тұрғын үйге мұқтаж азаматтардың барлық санаттарын қамти отырып, түрлі бағдарламалар арқылы кредит алу мүмкіндігін құруға қажеттілікті көріп отырмыз.
Бұл құрылыс секторының жағдайына қалай әсер етеді?
Әрине, елдің ЖІӨ үлесі төмендейді деп күтіледі, жалақы төмендейді, жұмыссыздық артады, адамдардың тұрақты жұмысы мен жалақысы болмайды. Аударымдарды тоқтату адамдарға ипотека алу мүмкіндігін қиындатады. Құрылыс саласындағы ахуалдың нашарлауы сөзсіз ел экономикасындағы ахуалдың нашарлауына әкеп соғады. Бұған жол беру өте қауіпті, өйткені қалпына келтіруге көп уақыт пен күш жұмсалады, сондықтан шұғыл шаралар қабылдау қажет.
Құрылыс салушылардың банкрот болу қаупі бар ма?
Ресейге қарсы санкцияларға байланысты ақпанның аяғынан бері құрылыс материалдары қымбаттап жатыр және материал жеткізуде қиындық бар. Сондықтан банкрот болу қатері өте жоғары.
Әрине, банкроттық болады. Мемлекеттік тапсырыс бойынша жұмыс істейтін компаниялардың арасында болады. Өйткені бағаны шебер басқару және уақтылы түзетулердің болмауы әсер етеді. 2020 жылдан бастап құрылыс материалдарының қымбаттау құны бойынша әлі күнге дейін түзетулер жүргізілген жоқ. Барлығы жергілікті бюджетке сілтейді, ал жергілікті бюджет субсидияланған және бұл қаражат бюджетте қарастырылмаған.
Біз тәжірибесіз және сауатсыз басқару туралы, шаруашылықта, бизнесте, құрылыста, экономикада жұмыс тәжірибесі жоқ, шаруашылық иелері емес, функционерлер жұмыс істейтін ведомстволардың басшылары туралы айтамыз. Олар өндірісте ешқашан жұмыс істемеген және білімі де, тәжірибесі де жоқ функционерлер.
Өз қаражатын пайдаланатын жеке құрылыс салушылардың қызметіне келетін болсақ, олардың жағдайы оптимистік жағдайда, өйткені олар құрылыс кезінде шаршы метрдің құнын ай сайын реттей алады. Мұндай компаниялардың банкроттығы екіталай, өйткені мұндай компаниялардың қоры бар, оларды құрылыстың аяқталуына әкелетін кейбір мүмкіндіктер бар.
Құрылыс салушылардың үстеме пайдасын көрсететін ресми мәліметтерге қалай түсініктеме бересіз? Мысалы, шаршы метрдің құны нарықтық бағадан шамамен 1,5-2 есе төмен.
Қазіргі уақытта құрылыстың өзіндік құны 35-40%-ға, ал материалдар 60-90%-ға өсті. Мемлекеттік органдардың сауатсыз өкілдері сарапшылармен кеңеспей шешім шығарады, осы жағы таңғалдырады. Бізде нақты сандар мен мәліметтер бар. Ведомство басшысы шаршы метр 160 мың теңге дейді. Бірақ ол ғимараттың жалпы алаңының шаршы метрі екенін, тек сатылатын бөлік қана есепке алынатынын ескермейді.
Сатылатын және сатылмайтын бөлік 20-25% көлемінде ерекшеленеді. Сәйкесінше сатылатын бөліктің құнына сатылмайтын бөліктерге кететін шығындарды қосу керек (20-25%). Бұған баспалдақ, саты, холл, лифт холлдары, дәліздер, техникалық қабаттар, жылу тораптары, элеваторлар, жылу алмастырғыштар, электр қалқаны, сорғы станциялары және бүкіл үйдің жұмысы мен тіршілік әрекеті үшін қажетті басқа да үй-жайлар орналасқан техникалық үй-жайлар кіреді.
Егер бір жыл бұрын ведомство басшысы шаршы метрдің құны 160 мың теңге деп мәлімдесе, онда бұл сомаға тағы 32 мың теңге (20%) қосу керек, 40 мың теңгеден артық болуы да мүмкін, онда 200 мың теңге болады. Бұл ретте сыртқы желілердің құны, абаттандыру, жердің, саяжайларды бұзудың, бөлінген учаске аумағындағы ескі құрылыстардың құны ескерілмейді.
Орта есеппен 1 га жерге 300 млн теңге және құрылыстың 1 шаршы метріне 23 мың теңге келеді делік, бұл ретте жобалау алдындағы шығын мен іздестіру шығыны, нобайлық жобаны, жұмыс жобасын, сараптаманы, басқарушы компанияларды есепке алып тұрған жоқпыз. Мұның бәрін қоссақ нәтижесінде өзіндік құны шамамен 300 мың теңге шығады, сондықтан үстеме пайда алу мүмкіндігі туралы айту – бұл сәл қате пікір. Сондықтан Қазақстан құрылысшылар одағы құрылыс саласын реттейтін кез келген шенеунікпен пікірсайысқа шығуға әзір.
