Таяуда жаһандық энергетикалық альянс өкілдері биыл алғашқы жартыжылдықта әлемдік нарықта баламалы энергия көздері өндірген электр көлемі алғаш рет көмірден шығарылған энергияны басып озғанын мәлімдеді.
Жалпы, энергия өндіру тақырыбына келгенде баламалы энергияның болашағына сенбеушілер көп болған еді. Оның атом энергетикасы мен көмірден озарына ешкім сенбеген. Сондықтан бұл жолғы хабар тарихи көрсеткіш ретінде аталып отыр.
Сонымен, алғашқы 6 айда әлемдік электрогенерациядағы жаңартылатын энергетиканың үлесі 34%-дан асып кетті. Бірақ сарапшылар саланың келешегіне күмәнін толық жойған жоқ. Өйткені қазір баламалы энергияны өндіруде аса күрделі мәселе жоқ, мәселе оны сақтау мен тасымалдауда. Себебі жел, күн, су электр стансаларынан өндірілген энергия көздерін жеткізетін желілер тапшы. Ал оның құрылысына қажетті жабдықтардың жеткізілуі кешеуілдей түскен.
Кей сарапшылар бұндай жаңалыққа салқынқанды қарау керегін айтады. Өйткені баламалы энергияның жетістігі мол екенін терең талдау арқылы ғана біле аламыз.
– Мұндағы баламалы энергия көздеріне гидроэнергия, яғни, су электр станцияларының көрсеткіші де қосылған. 34 пайыздың 13 пайызын гидроэнергия алып тұр, сонда қалған 21 пайызы күн, су және биомассадан жиналған. Және бұл жылдың басындағы көрсеткіштер, аяқ жағын, қыс кезіндегі жел мен күннің қарқынын қарау керек. Бұдан бөлек, орныққан күш пен генерация күші деген бар, баламалы энергия бір мезетте ғана артқан болуы мүмкін. Иә, баламалы энергия үлесінің өсіп жатқаны айдан анық. Бірақ бұны нақтылау үшін терең аналитикалар қажет болады, – дейді сарапшы Абзал Нарымбетов.
Қазақстан да көштен қалмай 2035 жылға дейін жаңа энергия көздерінің жалпы қуатын кемінде 26 ГВт-қа жеткізу жөнінде жоспар құрғанын білеміз. Елдің батыс аймағын біріккен энергожүйесіне қосып, оңтүстіктегі желілерді күшейтуге басымдық беріп отыр.
Салалық министрліктің мәліметтеріне сүйенсек, осы мақсатты жүзеге асыру үшін қазір трансформаторлық қосалқы станциялар жаңартылып, жоғары кернеулі желілер қайта құрылмақ. Одан бөлек, интеллектуалды диспетчерлік жүйелер енгізілуде.
Елдегі жылу, су және жаңартылатын көздерді қоса алғанда, 233 электр станциясы жұмыс істейді. Ал 2025 жылдың тоғыз айында 89,9 млрд кВт∙сағ электр энергиясы өндірілген. Оның ішінде республика аумағында жалпы қуаты 3 ГВт-тан асатын 154 жаңартылатын энергия көздері бар. Атап айтқанда, 63 жел электр станциясы, 46 күн электр станциясы, 42 су электр станциясы, 3 биогаз станциясы бар.
Алайда қуанауға ерте, елдегі баламалы энергия өндіруге бағытталған мұндай жобалардың біразы енді ғана сынақ кезеңінен өтіп жатыр. Мәселен, Қазақстандағы жаңартылатын көздерден өндірілетін электр энергиясының үлесі 6 пайыздан енді асты. 6,43%-ға жеткені. Жыл сайынғы өсім жаман емес, бірақ қарқынның баяу екенін ескеру керек. Кейінгі бес жылдағы көрсеткішті қарасақ, 2021 жылы – 3,69%, 2022 жылы – 4,53%, 2023 жылы – 5,92%, 2024 жылы – 6,43%.
Бірақ қазір әлемдік сарапшылар жай ғана жел генераторлары мен күн панельдерін орнату жеткіліксіз екенін алға тартып отыр. Себебі баламалы энергия көздерін барынша тиімді пайдалану үшін Үкімет тек электр энергиясын өндіруге емес, жүйелерге, оқытуға, жабдықтарға инвестиция салуы керек.
Өндірістен бұрын желі де проблемаға айналып отыр. Қазір 1 650 ГВт-қа жуық жел мен күн жобалары дайын тұрғанымен, трансформаторлар, кабельдер мен желілік инфрақұрылымның жетіспеушілігіне байланысты қосыла алмай отыр. 2030 жылдардың ортасына қарай энергия беру желілеріне жыл сайынғы инвестициялар 200 млрд доллардан асуға тиіс. Бұндай ақшаны инвесторлар тектен-тек бермесі анық.
Жер жүзіндегі энергияның жартысына жуығын АҚШ пен Қытай тұтынып отыр. Жақсы қарқынмен өсім көрсетіп жатқан жаңа орталық ретінде Үндістан аталады. Қайткен күнде де, баламалы энергия келешекте мемлекеттердің экономикасында негізгі рөлдің бірін атқаратыны даусыз. Алайда жақын аралықта оның ықпалы басқа энергия көздерінің орнын толық басады дегенге сену қиын.
