Заң жобасы шартты түрде үш блокқа бөлінген: "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" заңға енгізілген түзетулер, әкімшілік әділет, кассациялық сатыны жетілдіру, деп хабарлайды inbusiness.kz сайты.
Заң жобасының негізгі мақсаты - сот жүйесін реформалау және сот процесін жетілдіру және ол шартты түрде үш блокқа бөлінген:
Бірінші. Бұл "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" заңға енгізілген түзетулер, ол шығарылған кезде судья заңдылықты өрескел бұзуға жол берген әрбір күшін жойған сот актісін тексерудің жаңа тетігін енгізуге байланысты Сот жюриінің жұмысын жетілдіруге байланысты.
Екінші. Әкімшілік әділет.
"Өткен жылы мемлекеттік органдарға қойылатын талаптардың қанағаттандырылуы 63%-ға жетті. Ұтылудың тұрақтылығы мемлекеттік органдардың әлі де сот практикасын ескере отырып, әкімшілік қызметтің біркелкілігін қамтамасыз ету бойынша тиісті шараларды қабылдамайтындығын көрсетеді.
Сонымен қатар сот практикасы азаматтар мен бизнес тарапынан негізделген шағымдарды тудыратын жергілікті атқарушы органдардың жұмысында жүйелі бұзушылықтардың бар екендігін көрсетеді. Азаматтар жүгінген кезде әкімшілік рәсімдер жүргізілмейді", - деді Заңнама және сот-құқықтық реформа комитетінің мүшесі Үнзила Шапақ.
Осыған байланысты, ӘРПК-ні әкімшілік рәсімдердің біркелкілігін қалыптастыру жөніндегі жаңа міндетпен толықтырылады.
Бірқатар шет елдерде бұл ереже әкімшілік рәсім қағидаттары деңгейінде бекітілген (Армения, Әзірбайжан, Грузия). Бұл азаматтарға құқықтық қатынастардың белгілі бір саласындағы дауларды шешу тәжірибесін басшылыққа алуға мүмкіндік береді, осылайша соттағы шағымдар саны азаяды.
Талап қоюшының таңдауы бойынша әкімшілік істер бойынша эксаумақтық соттылықты енгізу ұсынылады.
"Бұл да мемлекеттік органдардың, әсіресе жергілікті атқарушы органдардың қызметіне тиімді әсер етеді. Жергілікті жерлердегі әкімдіктердің соттарға қысым көрсететіні ешкімге құпия емес қой.
Келесіге назар аударатын болсақ, бұл сот орындаушысының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдануға байланысты істер.
ӘРПК-ні қабылданғаннан кейін мұндай істер әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қаралады. Атқарушылық іс жүргізу туралы заң сот орындаушысының әрбір әрекетіне шағымдану құқығын береді. Бүгінде мұндай құқықты борышкерлер асыра пайдаланып келеді.
Борышкер сот орындаушысының бағалаушыны тағайындау және тарту жөніндегі әрекеттеріне дау айтады. Содан кейін бағалау туралы есептің өзі. Мүлікті сауда-саттыққа беру жөніндегі іс-әрекеттерге, содан кейін сауда-саттықтың өзіне, сауда-саттық хаттамасына және т.б. бір атқарушылық іс жүргізу бойынша сот орындаушысының іс-әрекеттеріне ондаған рет шағым жасалуы мүмкін, нәтижесінде орындау бірнеше жылға кешіктіріледі.
Сот орындаушылары құқықбұзушылықтарды растайды және келіседі. Жоғарғы Соттың мәліметтері бойынша сот орындаушыларымен істердің 55%-дан астамы олардың заңсыз әрекеттерін растаумен аяқталады", - деді депутат.
Сондықтан мұндай даулар бойынша әділет органдарының рөлін күшейтіп, оларға сот орындаушыларының қаулыларының күшін жою құқығын беру құпталды.
Үшінші. Кассациялық сатыны жетілдіру.
Сот ісін жүргізу мәселесі ең өткір, күрделі және өзекті мәселелердің бірі болып қала береді. Сот төрелігін жүзеге асырудың сапасы мен азаматтардың соттарға деген сенім деңгейі әр сот сатысы жұмысының тиімділігіне тікелей байланысты.
Кассацияның бүгінгі моделі азаматтар мен заң қоғамдастығы өкілдері тарапынан елеулі сынға ұшырап отыр.
Азаматтық және қылмыстық iстер бойынша кассациялық өтiнiшхаттарды алдын ала қараудың тәртiбi мен шарттары әртүрлi.
Азаматтық істер бойынша судья азаматтардың өтінішхаттарын алқалы қарауға беру туралы шешім қабылдайды. Қылмыстық істер бойынша тек 2023 жылдың шілдесінен бастап кассациялық өтінішхаттарды алқалы алдын ала қарауға көшу жүзеге асырылды.
"Түрлі кездесулер қорытындылары бойынша дербес кассациялық сатының жаңа моделі ұсынылды. Сөз елордада қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істер бойынша 3 кассациялық сот құру туралы болып отыр.
Осыған байланысты заң жобасына екінші оқылымға дейін қаралуға тиіс бірқатар түзетулер енгізілді", - деді спикер.
