Қазақстанның экономикасы туралы зерттеуге сәйкес, 2023 жылы экономиканың өсуі Ресей мен Украина арасындағы соғыстың қолайсыз әсерінен қалпына келе бастағанымен, 2024 жылы мұнай өндірісі болжанғаннан төмен болған кезде экономиканың өсу қарқыны былтырғымен салыстырғанда 3,4 пайызға дейін баяулады.
Нақты ЖІӨ, болжам бойынша, 2025 жылы 4,5-5 пайызға артады. Өйткені қолданыстағы кен орындарындағы өндірістік қуаттылықтың кеңеюі экспорттың өсуіне алып келеді және 2025 және одан кейінгі жылдары мұнай-химия саласының өсуіне әкеледі.
Тау-кен өнеркәсібі мен өнеркәсіптік өндіріске инвестициялар тұрақты болады деп болжанып отыр. 2024 жылы инфляцияның төмендеуі және қаржылық жағдайлардың жеңілдеуі нығая түседі.
Болжам бойынша инфляцияның жоғары деңгейі төмендейді. Бірақ 2024 және 2025 жылдары Орталық банктің нысаналы мәнінен жоғары болып қалады. Инфляциялық қысым 2023 жылдың желтоқсанында 9,8 пайызға дейін көтеріліп, ақша-несие саясаты қатаңдатылғаннан кейін төмендей бастады.
Ақша-кредит саясаты мерзімінен бұрын жұмсартылмаса және салық-бюджет саласында шоғырландыру жөніндегі жоспарлар іске асырылса, Қазақстан Ұлттық Банкінің (ҰБК) инфляциясының нысаналы деңгейіне 5 пайызға қол жеткізу мүмкін болуы мүмкін.
Нарықты бұрмалайтын субсидияланатын пайыздық мөлшерлемелерді қысқарту жөніндегі шараларды жалғастыру ақша-кредит саясатының әсерін беру тиімділігін арттырады.
Банк жүйесі сыртқы күйзелістерге төзімді. Жұмыс істемейтін несиелер 2023 жылдың қарашасында 3,2 пайызды құрады. Банктер үздіксіз қаржыландыруды және өтімді активтердің жоғары деңгейін нормативтік мәндерден тыс ұстады, дегенмен несиелік тәуекелдердің жоғарылау белгілері бар. Олар бақылауды жалғастыруды және тәуекелдерді азайту жұмыстарын жүргізуді талап етеді.
Болжамға сәйкес, тапшылық сәйкесінше 2024 және 2025 жылдары ЖІӨ-нің 3,0 және 2,3 пайызы деңгейінде сақталатын болады. Мұнай бағасының төмендеуі аясында импортқа сұраныстың өсуі және экспорттан түсетін түсімдердің төмендеуі ағымдағы операциялар шотында 2023 жылы ЖІӨ-нің шамамен 3,3 пайызы тапшылығына әкелді.
ҰБК-ның жалпы халықаралық резервтері импортты қамтудың жеті айына тең. Тапшылық 2024 жылы жалғасады деп болжанып отыр. Бірақ тұрақты түрде төмендейді, ал тікелей шетелдік инвестициялар ағыны негізінен тау-кен секторының пайдасына жалғасады.
2024-2026 жылдарға арналған бюджеттік жоспардың жобасы салық-бюджет саласында шоғырландыруға бағытталған. Негізінен әлеуметтік қамсыздандыру бағдарламаларына бағытталған экономиканы ынталандырудың бюджеттік шаралары 2023 жылы ЖІӨ-нің 1,8 пайызын құрайтын шоғырландырылған бюджет тапшылығына әкелді.
Үкімет орта мерзімді перспективада бюджеттік резервтерді сақтаудың бюджеттік ережесіне сәйкес тапшылықты біртіндеп қысқартуды жоспарлап отыр. Мемлекеттік қарыз тұрақты, бірақ қарызға қызмет көрсету құны өсіп жатыр, бұл жоғары ішкі пайыздық мөлшерлемелер контекстінде ішкі қарызға тәуелділікті көрсетеді.
Экономикалық өсу үшін тәуекелдер
Қазақстанда экономиканың өсу перспективаларында ішкі және сыртқы факторлардан туындайтын бірнеше төмен тәуекелдер бар.
Украинадағы соғыс және Қара теңіз аймағындағы және оның айналасындағы шиеленістер Каспий құбыры арқылы қазақстандық мұнай экспортының төмендеуіне әкелуі мүмкін.
Бұл көмірсутек секторының маңыздылығын ескере отырып, елеулі экономикалық және бюджеттік салдарға әкеп соғады.
Мұнай кен орындарында техникалық қызмет көрсету бойынша кез келген ірі жоспардан тыс жұмыстар және Теңіз мұнай кен орнын игерудегі күтпеген кідірістер өндірістің қысқаруына және экономикалық өсу қарқынының төмендеуіне әкелуі мүмкін.
Сыртқы қысымның күтпеген факторлары және теңге бағамының ауытқуы инфляцияның өсуіне әкелуі мүмкін.
Қазақстан – мұнаймен қатар атом электр станциялары тұтынатын әлемдегі ең ірі уран өндіруші және экспорттаушы ел. Елде инфляция жоғары, бірақ салықтар төмен.
Тауарлар өндірісі ЖІӨ-нің шамамен 40%-ын құрайды, оның ішінде тау-кен өнеркәсібінің 14,5%-ы және өңдеу өнеркәсібінің 13,2%-ы.
Мұнай мен газ өндіру тау-кен секторында 80%-ын құрайды. Қазақстанда көмірсутектерден басқа көмір мен алтын сияқты көптеген пайдалы қазбалар бар.
Сонымен қатар Қазақстан уран өндірісінің әлемдік көшбасшысы. Ел осы минералдың әлемдік көлемінің 33%-ы өндіреді.
Қазақстанның өңдеу өнеркәсібі 44%-ға металлургия өндірісі, 15%-ға машина жасау және 5,5%-ға металл емес минералды өнімдер өндірісі.
2022 жылға дейін Қазақстан ТМД елдері арасында жан басына шаққандағы ЖІӨ деңгейі бойынша көшбасшы болды.
Бұл көрсеткіш бойынша ол Ресейден асып түсті. Ресейдің бір тұрғыны жылына орта есеппен экономикаға 15 мың доллар әкелді, ал Қазақстан тұрғыны елдің ЖІӨ-і 11 мыңға дейін артты.
Қазақстандағы орташа жалақы 2022 жылдың соңғы тоқсанында 338,7 мың теңгені құрады. Ресми деректер бойынша, еліміздегі жұмыссыздық шамамен 4,9%-ды құрайды.
