Ұлттық статистика бюросының ақпараты бойынша, бір қазақстандықтың шығыстары 2023 жылдың IV тоқсанында 277 202 теңгені немесе айына 92,4 мың теңгені құрады. Атап өтілгендей, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 12,3 пайызға жоғары. Ел тұрғындары қандай азық-түлік түрлеріне көбірек ақша жұмсайтынын анықтап көрдік.
Қазақстандықтардың шығындарының негізгі үлесі азық-түлікке кетеді. Бір тоқсанда тамақ сатып алуға 142 169 теңге, азық-түлік емес тауарларға - 66 268 теңге, ақылы қызметтерге - 48 250 теңге жұмсады.
Азық-түлік пен алкогольсіз сусындарға бір қазақстандық 129 953 теңге, үйден тыс тамақтануға - 6070 теңге, алкогольдік сусындар - 1766 теңге, темекі өнімдері - 3970 теңге кетеді.
Орташа алғанда, еліміздің бір тұрғынынан тоқсанына 14 819 теңге несие мен қарызды өтеуге, 5362 теңге - алиментке, 334 теңге - салықтар мен басқа да төлемдерге жұмсалды.
Елорда тұрғындары ақшаны ең көп жұмсайтыны анықталды. Бір астаналық тоқсан ішінде 366 345 теңге жұмсаған, бұл айына 122 115 теңге. Одан кейін алматылықтар мен Қарағанды облысының тұрғындары тұр.
Қазақстан азық-түлік шығыстарының рейтингінде 105 елдің арасында 99-шы орында тұр, республика азаматтары табысының 49,4%-ын азық-түлік пен алкогольсіз сусындарға жұмсайды. Яғни табысының жартысын азық-түлікке жұмсайды. Picodi.com сарапшылары зерттеуі бойынша, мұндай көрсеткіш кейбір Африка елдерінде және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде ғана бар.
Рейтинг үшін есептеу қалай жасалды? Талдаушылар Picodi.com Euromonitor және жергілікті статистикалық бюролардың үйде тұтынылатын азық-түлік пен алкогольсіз сусындарға арналған соңғы қол жетімді деректерін пайдаланды. Жиналған деректер біздің елде барлық тұтыну шығындарының жартысы азық-түлікке жұмсалатынын көрсетті.
Қай елдерде азық-түлікке аз жұмсалады?
Үйде тұтынылатын тамақ пен алкогольсіз сусындар орташа есеппен барлық шығындардың 1/10 бөлігін құрайтын елдердің тізіміне: АҚШ-6,7%, Сингапур – 8,4%, Ұлыбритания – 8,7%, Ирландия – 9,2%, Швейцария – 9,9% кірді.
Зерттеуге сәйкес, Швейцария - азық-түлік шығындары ең жоғары еуропалық елдердің бірі, бұл осы елдердегі жалпы жоғары бағамен түсіндіріледі. Сонымен Швейцарияда тамаққа айына 359 доллар, Норвегияда – 341 доллар, Данияда – 311 доллар кетеді.
Әзірбайжандағы ең төменгі азық-түлік шығындары – айына 1 102, Беларусь – 9 98, Молдова-айына 9 97.
Қай елдерде азық-түлік өнімдеріне көп ақша жұмсайды?
Қазақстан тұрғындарына қарағанда тапқан табысының көп бөлігін азық-түлікке жұмсайтын елдер қатарына Ангола (49,7%), Лаос (50,6%), Бангладеш (52,7%), Кения (56,1%), Мьянма (56,6%), Нигерия (59%) тұрғындары кіреді.
2022 жылғы мәліметтер бойынша, соңғы бес жылда қазақстандықтардың азық-түлік шығындарының үлесі өсті. Статистиктер есептегендей, биылғы жылдың бірінші тоқсанында отбасына тамақтануға жұмсалатын шығындар сомасы 377 мың теңгеден (немесе айына 125 мың теңгеден) асты. Бұл былтырғы бірінші тоқсанмен салыстырғанда, 15%-ға көп. Бұл ретте қазақстандықтар тұтыну көлемін азайтқан жоқ. Жалпы отбасылық бюджетте азық-түлік шығындары кірістің жартысына жуығын құрап отыр.
Қазақстандықтар 2022 жылы қандай азық-түлікке көп ақша
жұмсады?
Елімізде өткен жылы жұмыртқадан басқа өнімдердің барлық түрлері бойынша тұтыну көрсеткіштері төмендеді. 2021 жылмен салыстырғанда 2022 жылы республика азаматтары сүт және нан өнімдерін, жарма мен ет сатып алу ықтималдығы аз болды. Олар бойынша тұтыну пайызы 4-тен 7%-ға дейін төмендеді.
Қазақстандықтардың 2023 жылдың екінші тоқсанында азық-түлікке жұмсаған шығыстары бір адамға 124,4 мың теңгені құрады. Ең көп ақша ет, нан және жармаға жұмсалды.
2023 жылдың екінші тоқсанында орташа қазақстандықтың жалпы шығыстары шамамен 260,8 мың теңге. Ақшаның көп бөлігі тұтыну шығындарына, яғни азық-түлікке, азық-түлікке жатпайтын тауарларға және қызметтерге ақы төлеуге жұмсалды.
Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, екінші тоқсанда бір адамға жұмсалған шығындар 124,4 мың теңгені немесе айына шамамен 41,5 мың теңгені құрады. Бұл сома аз болып көрінуі мүмкін, бірақ ол шартты. Есептеу кезінде сарапшылар жалпы шығындарды алады және оларды тек ана сүтімен қоректенетін нәрестелерді ескере отырып, елдің барлық тұрғындары арасында бөледі. Яғни, бұл орташа көрсеткіш. Қазақстандықтар ет өнімдеріне қандай азық-түлік өнімдеріне көп ақша жұмсайды. Олар жалпы азық-түлік шығындарының 33,4% құрайды. Ақшалай мәнде бір адамға шаққандағы орташа сома тоқсанына 41,5 мың теңгені құрады. Естеріңізге сала кетейік, бұған дейін Қазақстанда көптеген танымал ет түрлерінің бағасы айтарлықтай өскені белгілі болды.
Нан-тоқаш өнімдері мен жарма шығындардың мөлшеріне сәйкес келеді. Оларға орташа қазақстандық 2023 жылдың екінші тоқсанында 19 мың теңгеден астам қаражат жұмсады (азық-түлік шығындарының жалпы сомасының 15,33%). Одан әрі шығыстар бөлінісінде жемістер (10,4 мың теңге немесе шығыстар сомасының 8,34%), көкөністер (10,1 мың теңге немесе 8,14%) және "сүт" (13,2 мың теңге немесе 10,61%) жұмсалады.
Қант пен кондитерлік өнімдерге орташа қазақстандық екінші тоқсанда шамамен 8,3 мың теңге (6,66%) жұмсады. Балық пен теңіз өнімдеріне шығындар 5,2 мың теңгені (4,17%), ал алкогольсіз сусындарға – 5,2 мың теңгені (4,19%) құрады. Ел тұрғындары тауық жұмыртқасына ең аз жұмсаған – 2,7 мың теңге (2,16%).
Айта кету керек, шығыстардың мөлшері қазақстандықтар тұратын аймаққа байланысты айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Мәселен, нан-тоқаш өнімдері мен жармаларға жұмсалатын ең үлкен шығыстар Алматы облысында (тоқсанына 23 019 теңге), ал ең төменгісі-Ақмола облысында (15 585 теңге) тіркелді. Ет пен ет өнімдеріне ең көп ақша Алматы тұрғындары (тоқсанына 55 020 теңге), ал ең азы Ақтөбе облысының тұрғындары (33 997 теңге) жұмсаған. Сүт өнімдеріне жұмсалған шығындар бойынша Алматы (19 760 теңге), ал Түркістан облысы (7 398 теңге) ең аз шығындармен ерекшеленді. Қазақстандықтардың ет шығындары нан шығындарынан бірнеше есе көп, бірақ соңғысын жиі тұтынады.
