Заң жобасында педагог кәмелетке толмағанды тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін әкімшілік және қылмыстық жазалау шаралары (екі мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшердегі айыппұл, түзеу жұмыстары, екі жылға дейінгі мерзімге шектеу не бас бостандығынан айыру) енгізілетіні айтылған.
Қазақстандық мұғалімдер жас ата-аналардың мұғалімнің білім беру процесіне шектен тыс араласып, білім сапасына кері әсер етіп жатқанын айтады.
Олар енді дұрыс тәрбие бермегені үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселені ушықтырып жібере ме деп қорқады. Мәселен, ақтөбелік мұғалім Жаңылсын Қуанышбайқызы жас ата-аналар ұстаздарды басынатын еді, мына заң мүлдем жақсы болды деп отыр.
"Бала тәрбиесіне ата-ана өзі жауапты болуы керек. Мұғалім мектепте сабақ беріп, сол уақытта баланың амандығын қадағалап, сабағы аяқталған соң ата-анасы жауапты болуы керек. Қазіргі ата-аналарға да заңды қарастыру керек. Шыны керек, баланы өмірге әкелгенімен, сауатсыз, сөз саптау білмейтін, тисе терекке, тимесе бұтаққа деп мұғалімге тиісе беретін ата-аналар бар! Заң бәріне ортақ болсын", - дейді ол.
Мұғалім мәртебесі талқысы көп тақырып екені даусыз. Осы ретте мұғалімге деген құрмет пен оқушының білім сапасының байланысын зерттеп көрдік.
Әр түрлі елдердегі мұғалімдердің мәртебесі туралы соңғы жаһандық зерттеуді 2018 жылы The Varkey Foundation жүргізді. Varkey Foundation – Global Teacher prize мұғалімдер сыйлығының негізін қалаушы Санни Варки мұғалімдерге деген құрмет пен білім сапасы арасында қандай байланыс барын зерттеп көрді. Бір қызығы, зерттеу нәтижелері мұғалім мамандығы құрметті саналатын елдерде білім көрсеткіштерінің де жоғары екенін дәлелдеген.
Ол: "Біз инстинктивті түрде білетін көрсеткіш ғылыми тұрғыдан дәлелденді. Қоғамдағы мұғалімдердің мәртебесі мен балалардың білім сапасы арасында байланыс бар. Қазір біз мұғалімдерді құрметтеу тек моральдық парыз ғана емес, сонымен қатар елдің білім беру нәтижелері үшін қажеттілік деп айта аламыз", - деп жазды ол.
Мұғалімдер туралы зерттеу нені көрсетті?
Азияда мұғалімдер Еуропа елдеріне қарағанда көбірек құрметтеледі. Мұғалімдердің беделі ең жоғары елдер – Қытай, Малайзия және Тайвань.
Мәртебесі бойынша Бразилия мен Израильдегі ең төмен мұғалімдер.
Мұғалімді құрметтеудің орташа көрсеткіші 14 кәсіптен 7-орында, бұл әлемдегі кәсіптің орташа рейтингін көрсетеді. Еуропа елдеріндегі оқытушылардың көпшілігі оқушылар мұғалімдерді құрметтемейді деп санайды. Ал Қытайдағы ұстаздар өздерінің құрметті екеніне сенімді (80% мектеп оқушыларының құрметіне сенімді).
Қытайдағы, Үндістандағы, Ганадағы және Малайзиядағы ата-аналардың 50%-дан астамы болашақта балаларының білім беруге саласын таңдағанын қалайды, ал Израиль мен Ресейде 8%-ы ғана осылай ойлайды.
Сондай-ақ көптеген елдерде сауалнамаға қатысқандар мұғалімдердің нақты жалақысы жұмысына сай әділетті емес деп санайды.
Зерттеуге сәйкес, Бразилиядағы, Израильдегі және Италиядағы мұғалімдер мәртебе бойынша соңғы орындарда.
Батыс Еуропа елдері арасында Ұлыбритания рейтингте жоғарғы орында.
Атап айтқанда, бұл елде мұғалімдер АҚШ, Франция және Германияға қарағанда көбірек құрметтеледі.
Құрмет мәдениеті
Еуропа мен Оңтүстік Америкада "оқушылардың мұғалімдерге деген құрметіне қатысты пессимизмнің жоғары деңгейі" байқалды. Құрмет мәдениеті әсіресе Азия елдерінде, Оңтүстік Корея мен Сингапурда айқын көрінді. Бұл елдердегі студенттер халықаралық сынақтарда да жақсы нәтиже көрсетеді.
Зерттеушілердің пікірінше, талантты білім алушыларды тартатын мұғалім мамандығына деген құрмет жоғары оқу стандарттарымен бірге жүреді.
Оқытушылық мансаптың беделін анықтау үшін зерттеуде адамдар балаларының мұғалім болғанын қалайтыны да сұралды. Қытайда, Үндістанда және Ганада көптеген отбасылар балаларына мұғалім мамандығын таңдау идеясын құп көреді. Бірақ Ресейде, Израильде және Жапонияда ата-аналар балаларды мұндай жолдан бас тартуға көбірек бейім.
Зерттеуде респонденттерден мұғалімдер жұмысқа қанша уақыт жұмсайтыны сұралды.
Көптеген елдерде бұл көрсеткіш бағаланбаған, бірақ екі елде – білім беру жүйелері әлемдегі ең табысты елдердің бірі болып саналатын Канада мен Финляндияда – мұғалімдер іс жүзінде мектепте өткізетін уақытынан да ұзақ жұмыс істейтініне жұртшылық сенімді болды.
Қытайда мұғалімдер жоғары бағаланады
Ал мұғалім мамандығы "қасиетті" саналады. Оқушылар кез келген мұғалімді көргенде, тағзым етеді. Ал мұғалімдерге арналған заңда олардың орташа жалақысы мемлекеттік қызметкердің орташа жалақысынан кем болмауы немесе одан көп болуы керек делінген. Қазір Қытайдағы мұғалімнің жалақысы айына 1000 доллардан басталады. Сонымен қатар Қытайда Мұғалімдер күні салтанатты түрде атап өтіледі. Онда 10 қыркүйекте салтанатты кездесулер және марапаттау рәсімдері өткізіледі. Оқушылар мұғалімдерге сыйлықтар мен гүлдер сыйлайды.
Түркияда мұғалімдердің қолын сүйіп амандасады
Түрік ата-анасы баланы мектепке әкелгенде мұғалімге "ол сенікі" деп, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынасқа килікпейді.
Олар мұғалімдермен достық қарым-қатынас орнатуға тырысады, қонаққа шақырады, ал мереке кезінде балаларды сыйлықтармен жібереді.
Мұнда "менің мұғалімім" деп айту әдетке айналған. Түлектер алғыс пен сүйіспеншілік білдіру үшін мұғалімдердің қолын сүйеді. Білім алушының мұғалімнің қолын осылай сүюіне Түркияда ешкім таң қалмайды. Бірақ төмен бағалар үшін оқушыға үйретпеген мұғалім жауапкершілік. Ал мектеп әкімшілігі оны қосымша жұмыс уақытымен айналысуға мәжбүр етуі мүмкін.
АҚШ-та мұғалімдердің миллиондаған сақтандыруы бар және 2 ай демалады
АҚШ-тағы мұғалімнің айына орташа жалақысы 4 800 долларды құрайды, бірақ мектепте жұмысқа орналасу үшін университетті бітіріп қана қоймай, арнайы оқытушылық лицензия алу керек. Американдық мұғалімдер жазда екі ай демалады, ал медициналық сақтандыру шығындардың 70% жабады. Мұғалімнің орташа жүктемесі – аптасына 40 сағат. Мұғалім оқушының ата-анасымен мектептің электрондық поштасы немесе сайты арқылы байланысуы керек. Алайда оқушылар мұғалімдерді сотқа бере алады. Балалар мен жасөспірімдер тәрбиешіні жыныстық қудалау, нәсілшілдік немесе қорқыту үшін оңай айыптай алады. Сондықтан кәсіподақтар оқытушыларды миллион долларлап сақтандырады.
Израильде оқушылар мұғаліммен дауласады
Бұл елде мұғалімнің беделі тым төмен. Балалар оны тыңдауы үшін ерекше нәрсеге қызықтыруы керек. Бір қызығы, Израильде Украинадағыдай бастауыш сыныптарда мұғалімдермен орнынан тұрып амандасады. Бірақ балалар пікірін еркін айта алады. Сонымен қатар израильдік оқушылар мұғаліммен көп дауласады және кез келген тақырыпты талқылай алады.
Бұл елде балаға бір әрекетке тыйым салу баланың дамуына кедергі келтіреді деп есептейді. Сауалнамалар көрсеткендей, Израильдегі мектеп оқушылары өзіне деген сенімділік пен стресске төзімділіктің ең жоғары деңгейіне ие.
