Жатақхана мәселесі – жоғары білім беру саласындағы ең өзекті мәселе. Студенттерді жатақханамен қамтамамыз ете алмай отырғанда, жоғары білімнің сапасы туралы айту қиын.
Президенттің өзі бұл мәселені көтеріп, 2025 жылға дейін 90 мың орындық жатақхана салуды тапсырды. Бірақ жыл сайын Алматы мен Астанада оқитын студенттер жатар орын таппай сабылады. Қыркүйек-қазанда көлікте, санитарлық нормаға сай емес арзан пәтерлер мен вокзалда түнеген студенттер туралы видеолардың шығатыны жасырын емес.
ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім Комитетінің (ХҚҰ) ақпараты бойынша, елімізде 380 студенттік жатақхана жұмыс істейді. Қыркүйек айының басындағы деректерге сәйкес, жоғары оқу орындарының оқушылары үшін орын тапшылығы 23,7 мыңды құрайды, ҚР аспирантурасының Ұлттық статистика бюросының (БНС) ресми есептерінде тек өткен, 2022/2023 оқу жылындағы сандар қолжетімді. Онда жатақханада тұрғысы келетін 118,1 мың студенттің 73,1 мыңы ғана орын алғаны көрсетілген.
Студенттік жатақханаларда төсек-орынға үміткерлер 45 мыңға жуық.
ҚР Аспирі бейінді ведомствосы мен БНС деректеріндегі осындай үлкен айырмашылық кезекте тұрған студенттердің бір бөлігі биыл жеке жатақханаларға қайта бөлінгендігімен түсіндіріледі. Оңтүстік астанада университеттер студенттерді 59 шағын қонақ үйдің иелерімен орналастыру туралы келісім жасады. Бұл туралы ҚР ҰӘҚ жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім комитеті төрағасының орынбасары Ақерке Абылайхан мәлімдеді.
Егер ресми статистиканы қарастыратын болсақ, Алматыда студенттерді тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі ерекше өткір. Өткен жылдың жалпы қажеттілігінің 45 мыңнан үштен бірі — 12,7 мыңға жуығы Қазақстанның ірі мегаполисіне тиесілі болды. Бұл үштікті Алматы бастап тұр, ең көп жоғары оқу орындары (39) орналасқандығымен және басқа өңірлермен салыстырғанда мұнда ең көп студенттер (177,6 мың адам) оқитындығымен түсіндіріледі. Кампустардағы орын тапшылығы бойынша екінші орынды Астана алады, өткен жылы кезекте 11,1 мың адам тұрды. Үшінші орында Шымкент 7,3 мың орынға мұқтаж.
Егер соңғы бірнеше жылда студенттік жатақханаларға деген қажеттілік динамикасын қарастыратын болсақ, 2017 жылдан 2022 жылға дейін кампустарда тұратын студенттер саны 7,3%-ға: 68,1 мыңнан 73,1 мың адамға дейін өскенін атап өтуге болады. Әрине, бұл оң үрдіс. Дегенмен оны жабық қажеттілік бойынша көрсеткіштермен бірге бағалау қажет. Ал ол 20,3% - дан 38,1%-ға дейін өсті.
Қазақстанда негізінен басқа өңірден келген студенттер көп. Егер 2017 жылы туған қаласынан мамандық алу үшін кеткен жастар өкілдерінің саны 202,9 мың болса, өткен жылдың қыркүйегінде олардың саны 295,1 мыңға жетті, сәйкесінше жатақханаларда өмір сүргісі келетіндер де көп болды: осы жылдардағы өсім 38,2% құрады. Абсолютті сандарда бұл плюс 32,6 мың адам.
ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі еліміздің әртүрлі өңірлерінде жатақханалардың жаңа корпустарының ашылуы туралы жаңалықтарды үнемі жариялап отырады. Бірнеше жыл бұрын елде МЖӘ аясында студенттік жатақханалар салу бағдарламасы жұмыс істей бастады, енді ол өз нәтижелерін беріп жатыр. Бірақ орындарға деген қажеттілікке сүйене отырып, бағдарламаға мемлекет қатысатын жоғары оқу орындары белсенді қатысады, жеке университеттерде мәселе баяу шешіледі. Жатақханада тұруға ниет білдірген, бірақ әлі орын алмаған 45 мың студенттің 81,3%-ы жеке жоғары оқу орындарының оқушылары.
"Біз қазір демографиялық дүмпуді көріп отырмыз. Бұл туудың өсуіне байланысты (20 жыл бұрын) студенттердің инфрақұрылымға арналған санынан көп болатын жағдай. Сондықтан келесі жылы тағы бірнеше жатақхана ашсақ та тапшылық болады",-деп атап өтті ҚР Ғылым және жоғары білім министрінің жастар Совет жөніндегі кеңесшісі, Жастар ғылыми-зерттеу орталығының директоры Айсұлу Ерниязова.
Студенттік омбудсмен екінші немесе үшінші курста студенттер топтасуға бейім, жатақханадағы төлем құнымен салыстыруға болатын жатын орын нұсқаларын табады, пәтер немесе бөлмені бірге жалға алады деп отыр.
Айтпақшы, бағалар туралы. Студенттердің тұру құны бойынша деректерді салыстыра отырып, студенттік жатақханалар кешегі талапкерлер үшін ең арзан нұсқа болып қала беретінін атап өтуге болады.
Алматы қалалық жастар саясаты басқармасы таратқан ақпаратқа сәйкес, студенттердің 70%-і аймақтардан келген. 178 мың ауыл-аймақтан келгендердің тек 38 мыңы ғана студенттер үйін мекендей алпды. Өйткені Алматыдағы жатақханадағы орын саны 38 мың ғана.
Министрлік берген ақпаратқа сүйенсек, Алматыда тек он төрт мың студент қана тұратын жерге мұқтаж екен. Бұл қалай десек, бұл қажет деп өтініш жазғандар екен. Жоғары оқу орындары жатақханаға өтінішті тек 1-2 курс студенттерінен қабылдайды. Осылайша екі түрлі статистикалық дерек пайда болады. Осындай жатақхана сұрап өтініш жазған 14 мың студенттің өзін алматылық жоғары оқу орындары жатақханамен толық қамти алмай отыр. Мұндай жетіспеушілік үштігінде әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің 3212, Абай атындағы педагогикалық университеттің 3028, Санжар Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің 3138 университеті бар.
Ғылым және жоғары білім министрлігі жағдайды шешудің жолын іздеп жатыр екен. Мәселен, оның бір шешімі ретінде ғимараттарды жалға алып, жатақхана етіп қайта жасақтауды айтуға болады. Ведомство мұндай қадамға жатақхана соғудың ұзақ уақыт алатынын әрі үлкен қаржыны бір демде бөле қою республикалық бюджетке салмақ салатынымен байланыстырады. Мәселен, Алматыда 152 жатақхана болса, оның 89-ы жалға алынған.
Десек те жатақханамен қамтамасыз етілмей қалған жетіспеушілік тізіміндегі студенттердің бар екенін министрлік мойындап отыр.
“Қазір ең үлкен мәселе – Алматы қаласында. Шамамен 19-20 мың төсек-орын жетіспей тұр. Студенттердің отыз пайызы Алматыдан, жетпіс проценті басқа өңірлерден. 2026 жылға дейін жатақхана орындарының жетіспеушілігін 70-80% жабу жоспарда бар. Ал 2029 жылға қарай 100 пайыз жабатын боламыз”, - деді Саясат Нұрбек.
Министрдің сөзінше, жатын орын табуға жағдайыңыз жетпесе, жедел штабқа хабарласу керек екенін айтады.
Ел аумағында жалпы 23 686 студент жатақхана кезегін күтіп отыр. Жетіспеушілік жөнінен үштікке Алматы, Астана қалаларымен қатар Солтүстік Қазақстан облысы да кіреді. Мұнда 2386 студент жатар орынға мұқтаж.
ҚР ХӘҚМ ақпараты бойынша, биыл кампустағы төсек-орын үшін айлық төлем 3 мыңнан 20 мың теңгеге дейінгі аралықта. Студенттік жатақханада тұру қымбатырақ: 30-дан 60 мың теңгеге дейін. Жоғары оқу орындарымен студенттерді орналастыру туралы шарт жасасқан осындай жеке шағын қонақ үйлерге қауіпсіздік, санитарлық жағдайлар, жарақтандыру бойынша талаптар қойылады.
Студенттерге арналған тұрғын үй мәселесін шешудің тәуелсіз нұсқасы кез-келген жағдайда қымбатқа түседі. Мұны еліміздегі ең "студенттік" қалалар - Алматы мен Астанадағы онлайн-хабарландыру алаңдарының мониторингі көрсетті. Мегаполистердегі жеке жатақханада төсек-орынды 25-55 мың теңгеге, жеке бөлмені айына 30-80 мың теңгеге жалға алуға болады. Көршілермен ас үйді, жуынатын бөлмені және дәретхананы бөліспеу үшін кейбір студенттер бір бөлмелі пәтерді бірге жалға алу опциясын таңдайды. Астанада мұндай жеке тұрғын үйді жалға алу 40 мыңнан 160 мың теңгеге дейін, Алматыда айына 50 мыңнан 200 мың теңгеге дейін талап етеді.
Алайда бұл диапазонның жоғарғы шегі жоқ. Алматыда жаңа тұрғын үйді 500 мың теңгеге жалға алуға болады.
