1. Жыл қорытындысы
Мұнай өңдеу көлемі былтыр 17,03 млн тонна болды (2020 жылға қарағанда +7,7%). Бензиннің барлық түрінің өндірісі 4,8 млн тонна (+7,3%), дизель отыны 4,9 млн тонна (+7%), авиаотын 587 мың тонна (+34%), мазут 2,4 млн тонна (+16,6%) болды.
Биыл 17,9 млн тонна өңдеу жоспарланған. Біздің үш ірі МӨЗ-дің (мұнай өңдеу зауыты – ред.) жиынтық қуаты 17,5 млн тоннаға тең: Атырау МӨЗ-і - жылына 5,5 млн тонна, ПМХЗ мен ПҚОП - 6 млн тоннадан.
Ақтау қаласында жобалық қуаты 1 млн Caspi Bitum мен шағын-шағын МӨЗ-дер бар. Алайда алдағы уақытта, жақында, өңдеу қуатына дефицит болады деп айтуға болады. Ол туралы егжей-тегжейлі жеке материал жазамын.
2. Тапшылық болмайды
Ақпанның басындағы мәлімет, елде ДТ қалдықтары 300 мың тоннадан асады, Аи-92 де дәл осындай. Негізінен ҚазМұнайГаз бен ҚТЖ ұлттық компанияларының алаңдарында отын тапшылығын болдырмау үшін запас құрылады.
Егіс науқанында ажиотаж болдырмас үшін отын бір ай бұрын жеткізіле бастайды. Министрліктің болжамына сәйкес, біз 2022 жылы отын тапшылығына тап болмаймыз.
Еске сала кетейін, елордада қаңтардың басынан бастап жеке үйлерді жылытуға арналған сұйытылған газ жоқ ("автогаз" емес – авт.) екенін жазғанмын.
Министрлікте тұтастай алғанда мұнай базаларында отынның қойма қорлары бойынша объективті сандары жоқ екендігін ашамын - шұғыл жағдайларда бұл есептеуді мұнай базаларына телефон/ватсап сауалнамасының деректері бойынша жүргізеді.
Қазір бүкіл республика бойынша қалдықтарды есепке алу жүйесін енгізу жоспарлануда, ол онлайн-режимде нақты қорларды көрсете алады. Бірақ бұл мұнай базалары тарапынан салымдарды талап етеді, яғни олардың қызметтері қымбаттауы мүмкін.
3. Күн тәртібінде ПҚОП кеңейту мәселесі тұр
Қазақстан біраз уақыттан кейін мұнай өнімдерін өндіру шегіне аяқ басқандықтан, министрлік ПҚОП қуатын 6-дан 12 млн тоннаға дейін кеңейту мәселесін қарастырып жатыр.
Әрине, қазір ешкім қандай да бір соманы атамайды, бірақ біз бұрын жаңа МӨЗ құрылысының сомасы - $6-8 млрд деп көрсетілгенін естен шығармаймыз. Сірә, ПҚОП-ты кеңейтуге салынған инвестициялар сомасы қатты валютада шамамен 3-4 млрд болады.
Олар, әрине, ішкі нарықтағы қазіргі бағаларымен өтелмейді. Өндіріс қуаты шыңына жақындаған сайын Қазақстанға басында РФ-дан қымбат отын импорттауға тура келеді, онда 92-ші бензин литріне орта есеппен 280 теңге (біздікінен 100 теңгеге қымбат) тұрады. Содан кейін бәрібір көбірек төлеуге тура келеді, өйткені жаңа зауыт салу/жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту деген – айтарлықтай үлкен соманы қажет ететін жұмыс.
Айта кетейік, жақында Қырғызстанда 92-ші бензин 300 теңгеге жетті.
4. АЭС анық емес
Журналистер бірнеше рет атом электр станциясының құрылысына қатысты сұрақ қойды, бірақ министр "әзірге нақты ақпарат жоқ, мәселе қарастырылып жатыр" деп жауап берді.
Атом станциясының құрылысына кемі 7-8 жыл керек. Тіпті егер дайындық жұмыстары дәл бүгінгі күні басталса да, Қазақстанда, майнерлерді есептемегеннің өзінде, осы мерзім ішінде электр энергиясының тапшылығы пайда болады.
$7-8 млрд инвестиция салса, болжам бойынша АЭС электр энергиясының тарифі 1 кВтсағ-қа 40-50 теңге болады,
5. Мемлекет газды субсидияламайды, газ өндірушілер шығынға батады
Сұйытылған газ бойынша сұрақтар жаңа зауыттың бағасына да қатысты болды. Бағалар бойынша мен нақты сандар келтірдім, газ өндірісі қазіргі бағамен тиімсіз. Болат Оралұлы Мағзұм Маратұлы сияқты зауыттардағы сұйытылған газдың өзіндік құны тоннасына 100 мың теңгеге жететінін атап өтті.
Мұнай-газ компанияларының өздері газды ішкі нарыққа әлемдік бағадан ғана бірнеше есе төмен емес, өзіндік құнынан да төмен бағамен жеткізетінін атап өткім келеді.
Мұны еліміздің Президенті 5 қаңтарда да айтқан: "ешкімді үнемі шығынға ұшырата бермейміз, ел газ және газ өңдеу салаларына инвестициясыз, тиісінше газсыз қалуы мүмкін екенін түсіну маңызды", - деген.
Министр мемлекет газ бағасын субсидияламайтынын атап өтті. Дегенмен бұл мәселені басқаша айту дұрыс болар еді: "ҚазМұнайГаз" осы бағаларды ұстап тұруда қанша шығынға ұшырайды, өйткені нақ осы ҚМГ әлеуметтік міндеттемелер шеңберінде осы шығындарды шоғырландыруды өз мойнына алды. Мұндай санды әлі ешкім айтқан жоқ.
4 қаңтарда мен ҚМГ шығындарының жылдық сомасының 81-135 млрд теңге мөлшеріндегі болжамды есебін жазғанмын https://inbusiness.kz/ru/author_news/kazneft-chast-18-kazmunajgaz-poteryaet-okolo-15-mlrd-tenge-iz-za-snizheniya-cen-do-50-tenge-za-litr-v-mangistauskoj-oblasti-korotko-o-vazhnyh-momentah-po-rynku-szhizhennogo-gaza.
6. ҚазГӨЗ және жаңа зауыт
Сұйытылған газ өндіретін жаңа зауыттың құрылысына салынған инвестицияның 147 млрд-тан 168 млрд теңгеге дейін өсуі туралы сұрақ қойылды, оған бағамдық айырмашылық туралы жауап берілді, өйткені алдын ала есептеу бірнеше жыл бұрын жасалған болатын.
Шын мәнінде, осы уақыт ішінде әлемде металл, компьютерлік тақталар және тағы басқалар қымбаттады. Зауыттың құны 500-600 миллион доллар болады деп санаймын.
ҚазГӨЗ бойынша, әрине, бұл ескі зауыт (50 жыл болған), жабдықтың тозуы 90% - дан асатыны тағы да аталып өтті. Зауытта ауыр апат болатынына "ставка" да қояр едім. Өйткені бірнеше апат болған.
ҚазГӨЗ қуатына Маңғыстау облысында сұйытылған газды тұтынудың 80% - ы келеді. Зауыт апаты мен оның салдарын жою қиын дағдарысқа әкелуі мүмкін.
Зауыт біздің ұлттық компаниямызға тиесілі. Неліктен бізде жаңа зауыттар жоқ? 2019 жылдан бері айтып келе жатқанымдай, ішкі нарықтағы баға тиімсіз, мұндай баға мен реттеу барда бірде-бір инвестор зауыт салмайды.
7. Биржалық сауда-саттық қате болды
Мұнда түсіндіру керек: сауда-саттық 2019 жылы ішкі нарық көлемінің 5% - ынан басталып, біртіндеп өсті. 2022 жылдан бастап биржаларға/электрондық сауда алаңдарына ішкі нарық көлемінің 100% шығару жоспарланған болатын.
Жалпы, механизмді түзетуге барлық мемлекеттік органдарда 3 жыл уақыт жеткілікті болды, бірақ қазір сұйытылған газды сауда-саттыққа шығаруға болмайды деген пікір басым. "Неге", - деп сұрайсыз ба? Иә, өйткені бізде сұйытылған газ жетіспейді.
Баға белгілеудің нарықтық тетіктерін енгізу үшін биржаға сұйытылған газ шығарылды, ал енді бөлшек сауда бағасы өзіндік құнынан төмен енгізілді.
180 күнде не болады? Көреміз. Менің болжамым белгілі.
8. Байділдинов қайда?
"Экспресс-К" журналисі қаңтардың басында сұйытылған газ тапшылығы бойынша менің болжамдарым туралы сұрақ қойды, Олжас Байдильдинов бұдан былай "Адалдық аланы" жобалық кеңсесін басқармайды деген нақты жауап болды.
Мен бұрын бұқаралық ақпарат құралдарына мені министрдің штаттан тыс кеңесшісі ретінде титрлемеуді сұрайтынмын, өйткені бұл менің жеке болжамдарым мен бағалауым, мен 2009 жылдан бері қоғамдық мұнай-газ аналитикасындамын.
Қазір мендеминистрдің бұрынғы кеңесшісі деген ат бар (күлдім – авт.).
Мені мұнай-газ саласының сарапшысы немесе "Атамекен бизнес" арнасындағы авторлық бағдарламаның жүргізушісі ретінде таныстыруды сұраймын.
9. Не өзгереді?
Брифинг соңында "Орда KZ" тілшісі Жанат Жұмағұлова сұрақ қойды: "бұл бастамалардың бұрынғысынан ерекшелігі неде? Бұрын да қандай да бір бастамалар болған, бірақ тапшылық әлі де жойылмады".
Шындығында, бұл риторикалық сұрақ және енді маневр жасауға орын жоқ. 180 күн төмен бағалардан кейін адамдар банкетті жалғастыруды талап ете бастайды - бұл бірнеше жыл бұрын нарықтық баға тетіктерін енгізу бойынша барлық жұмысты тоқтатады, ал отын нарығындағы барлық қиын жағдайды ақпараттық түсіндіруге қатты соққы болады.
10. Қоғамнан кеңес
Мына сұрақ мені жиі мазалайды: Қоғамдық кеңеспен не істейміз? Бұл Энергетика министрлігі шеңберіндегі құпия ұйым, ол туралы ешкім білмейді және ресми сайтта мүшелері көрсетілмеген. Бұл ретте мен Қоғамдық кеңестің 70-80%-ға жуығы министрлік қызметкерлері екенін білемін.
1 ақпанда ҚР ЭМ сайтында "Қоғамдық кеңестің жаңа құрамын қалыптастыру жөніндегі жұмыс тобының мүшелерін іріктеу бойынша конкурс" туралы хабарландыру пайда болды. Мүмкін, 2022 жылы ел оның бар екендігі туралы білетін шығар.
P. S. Адамдар төмен бағаларға үйреніп, отынның тауар ретіндегі өзіндік құны мен оның бағасы арасындағы өзара байланысты түсінбеді.
Менің көзқарасым мемлекеттік органдар жанындағы қоғамдық ұстанымдарға тәуелді емес: төмен баға - мұнай-газ және энергетика саласының дамуына кедергі келтіреді, нәтижесінде инвестициялардың болмауы және мемлекеттік реттеудің салдарынан отын тапшылығы туындайды.
Автордың пікірі редакцияның көзқарасымен сәйкес келмеуі мүмкін
