Біз қанша тұтынамыз?
ТМД-да жылдық тұтыну 2020 жылы 1,4 млн тоннаны құрады, 2021 жылы 1,6 млн тоннаға дейін өскені болжануда. Қалған көлем - экспортталады. Біз сұйытылған газ импортына тәуелді емеспіз, біз таза экспорттаушымыз. Егер бензинмен немесе дизельмен салыстыратын болсақ: олардың жылдық өндірісі 2021 жылы 4,7 және 4,8 млн тоннаны құрады. Яғни, отын балансында сұйытылған газды тұтыну шамамен 14% құрайды. Біз шамамен 2,7 млрд литр тұтынамыз.
Сұйытылған газды кім экспорттайды?
Сұйытылған газдың экспортына тыйым салынған - бұл ішкі нарықтың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін жасалған.
Бірақ жылына шамамен 1,5 - 1,6 млн тонна ТШО-Теңізшевройл шетелдік консорциумы экспорттайды, ол тұрақтандырылған мұнай келісімшарты шарттарында жұмыс істейді, ҚР Үкіметінің шектеулеріне/бұйрықтарына жатпайды. ТМД Еуропаға темір жол көлігімен экспортталады, онда бұл тауардың бағасы біздің ішкі бөлшек сауда бағаларымыздан шамамен 4-5 есе жоғары.
ТШО көлемдерінің бір бөлігін ішкі нарықта өзінің тендерлік алаңы арқылы сатады, бірақ ол неғұрлым жоғары бағамен сатылады.
Тыйым кедергі бола алар емес
Ресми түрде экспортқа тыйым салынады, бірақ көлеңкелі экспорт жалғасуда. Біздің отын көрші елдерге автомобильдермен, т/ж көлігімен және тіпті жасырын мұнай өнімдері құбырларымен шығару әрекеттері болғаны туралы жаңалықтан оқып отырмыз.
Өйткені шетелде бағалар 50-100 теңгеге жоғары. Әрине, шекараны жабу керек. Бірақ бұл себеппен емес, салдармен күрес түрі болып есептеледі. Биржалық тауар ТМД-да 2019 жылдан басталады Газ бағасы екі есе өсті деген пікір қате. Мұндай өсу болған жоқ. ТМД-да 2019 жылдан бастап біртіндеп биржалық сауда-саттыққа шығарылды. Көлем 5% - дан басталды, жыл сайын өсті және 2022 жылдан бастап биржада ішкі нарық көлемінің 100% - ы саудаланатын болады. Бұл - баға белгілеудің ашық тетігі, биржалық сауда-саттықты енгізу делдалдардың санын азайтуға мүмкіндік берді. Сіз бүгін-ақ аккредиттеуден өтіп, сұйытылған газды биржада сатып ала аласыз немесе сата аласыз.
Биржалық сауда-саттықты енгізу - мемлекеттің нарықтық бағалар жолындағы маңызды қадамы.
Жаңаөзенде газ қанша тұрады?
Жаңаөзенде сұйытылған газ жыл соңында 85-90 теңгеден сатылды, бұл биржадағы көтерме бағаға тең. "ҚазГӨЗ" ЖШС-ның ets.kz сайтындағы соңғы сауда-саттығы - тоннасына 143 мың теңге, яғни литріне 85 теңге шамасында аяқталды.
Жаңа жылдан бастап Жаңаөзендегі бірқатар АГҚС бағаны 110-120 теңге деңгейіне дейін көтерді, бірақ бұл бағалар Қазақстанның түрлі өңірлерінде бұрыннан болған! Қазір 125 теңгеге дейін жетеді.
ҚазГӨЗ 50 жыл шығынмен жұмыс істеп келеді
ТМД өндірісі бойынша Маңғыстау облысындағы зауыт - Қазмөз. Оның акционері - "ҚазМұнайГаз" ұлттық компаниясы. Бүгінде зауыт жабдықтарының 90%-ы тозды. Жаңғыртуға инвестиция жоқ. Былтыр жабдықтардың тозуына байланысты апат болды. ҚазГӨЗ Маңғыстау облысының тұтыну көлемінің шамамен 80% - ын (айына 14,5 мың тонна) қамтамасыз етеді, қалған көлемі АМӨЗ-бен (3,5 мың тонна) жеткізіледі. Облыстағы барлық көлемнің 90% - ға жуығын автокөлік тұтынады.
"ҚазМұнайГаз" қанша жоғалтады?
Олар әлеуметтік міндеттемелер аясында бағаны литріне 50 теңгеге дейін төмендететіні жариялады. Есептейік... Маңғыстау облысы жылына 216 мың тонна немесе Қазақстан Республикасының Ішкі тұтынуынан шамамен 13-14%-ын тұтынады. 216 мың тонна - бұл жылына 370 млн литр.
Егер жанар-жағармай құю бекеттерінде баға 50 теңгеден асып кетпеуі үшін "ҚазМұнайГаз" зауыттан арзанға сататын болса, онда әр литрден шамамен 30-50 теңге жоғалтады/дотациялайды. Осылайша жылдық шығыны немесе жіберіп алған пайдасы 11-18, 5 млрд теңгені құрайтын болады. Ал егер барлығы митингке шығып, бүкіл Қазақстан бойынша литріне 50 теңге бағасын талап ететін болса? ҚазМұнайГаз жылына 81-135 млрд теңге жоғалтады! Неліктен жаңа зауыт салынбады? Өздеріңіз білетіндей, сұйытылған газдың бағасы тиімсіз болған кезде шетелдік те, ішкі инвестор да мұндай күмәнді өндіріске ақша салмайды. Жаңа зауыт Жаңаөзенде салынуы мүмкін.
Газды кімдер тұтынады?
Ішкі тұтыну жыл сайын өсіп келеді: ІІМ мәліметтері бойынша, 2019 жылы - 139 мың авто, 2021 жылы - 314 мың авто газбен жүретіні тіркелді. Статистикада есепке алынбайтын шетелдік (300-400 мың) көліктерді ескеріңіз! Яғни, ҚР-да шамамен 500 мың көлік сұйытылған газбен жүреді. Біз ТМД-ның 2,7 млрд литрін тұтынамыз, шамамен 2,18 млрд литр алынады. Бұл санды ГБО бар 500 мың автомобильге бөлеміз, сонда бір көлік айына 363 литр отын жұмсайды деп аламыз.
7 жыл баға өскен жоқ
2014 жылы ҚР сұйытылған газ бағасы 50 теңге шамасында болды. ҚР-да газ доллармен байланыстырылып өндіріледі. "ҚазМұнайГаз" жаңа зауыт салса, оған түрлі металл конструкциялары қажет болады. Олар да доллардың бағамымен байланысты болады. Ұлттық валютаның құнсыздануы бірінші кезекте кез келген тауарды өндірудің өзіндік құнының өсуіне алып келеді.
Автордың пікірі редакцияның көзқарасымен сәйкес келмеуі мүмкін
