"ҚР денсаулық сақтау мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңының жобасы айналасындағы қызу пікірталастар жалғасуда.
Денсаулық сақтау министрлігі ұсынған бұл құжат қолданыстағы реттеуді қатайтады.
Атап айтқанда, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға төленетін жарналар мен аударымдарды есептеу үшін қабылданатын ай сайынғы табыстың жоғарғы шегін қазіргі 10 ең төменгі жалақы сомасынан 50-ге дейін ұлғайтады.
Яғни, заң күшіне енген соң, азаматтардың жалақысынан, табыстарынан ұсталатын медсақтандыру жарнасының жоғарғы шегі қазіргі 850 мың теңгеден бірден 4 млн 250 мың теңгеге дейін күрт өсіріледі. Бұл әсіресе, шағын және орта бизнеске соққы болмақ.
Inbusiness.kz Денсауминінің дәйектемелерін бұған дейін келтірді және сараптады. Ведомство енді жаңа дәлелдерін алға тартып отыр. Дегенмен, бұл жерде қайшылық байқалады.
"Халықаралық тәжірибеде МӘМС жарналары мен аударымдарын есептеу үшін жоғарғы шекті белгілеу қарастырылмаған. Әлеуметтік әділдік қағидатын қамтамасыз ету үшін зейнетақы жарналарына ұқсастырып, МӘМС шегін ең төменгі жалақының 10-нан 50-ге дейін ұлғайту туралы шешім қабылданды", – делінген министрліктің Парламентке заң жобасымен қоса ұсынатын салыстыру кестесінде.
Алайда министрліктің қоғамдық талқылауға ұсынған талдауында үлгі ретінде Америкадағы шектің алынғаны көрсетілген.
"Халықаралық тәжірибеде негізінен әлеуметтік қамсыздандыруға қатысты салықтардың жоғарғы шегін белгілеу қолданылады. Мұнда ең танымал үлгі – АҚШ-тағы Social Security Tax бола алады. Бұл әлеуметтік қамсыздандыру салығы арқылы зейнетақылар, мүгедектік бойынша жәрдемақылар және асыраушысынан айрылу бойынша жәрдемақылар қаржыландырылады. 2024 жылғы жағдай бойынша әлеуметтік қамсыздандыру салығының ставкасы 12,4%-ды құрады. Бұл салықтың жартысын не 6,2%-ын жұмыс беруші төлейді. Қалған 6,2%-ы қызметкердің мойнында. Бұл салық қызметкерлер алған барлық кірістерге, соның ішінде жалақыға, сыйлықақыларға, бонустарға және басқасына есептеледі", – деп түсіндірді өз талдауында ДСМ Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды үйлестіру департаментінің басқарма бастығы Исатай Мыңбаев.
Министрліктің мәліметінше, бұл ретте Америкада 1 қызметкердің жылдық кірісінің салық салынатын шегі бар. Одан асқан табыстан салық алынбайды. 2023 жылы мұндай жылдық шектеу – 160 200 АҚШ долларын құрады. 2024 жылға арналған жылдық лимит – 168 600 доллар болып отыр. Яғни, былтырғыдан 0,2%-ға өскен.
"Құрама Штаттарда әлеуметтік қамсыздандыру салығы өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың 168 600 долларға дейінгі таза табысына да қолданылады. АҚШ-тағы әлеуметтік қамсыздандыру салығының лимиттері жыл сайын өсіп отыратын Ұлттық жалақы индексіндегі (NAWI) өзгерістерге негізделген", – деп хабарлады ДСМ.
Бұл жерде Америкада "Ұлттық жалақы индексінің өсіп отыратыны" назар аудартады. Ендеше жыл сайын байи түсетін америкалықтарды қазақстандықтармен салыстыру қаншалықты әділетті?
Бухгалтер-кеңесші Елена Назарова ауқатты Американың салықтық үлгісін Қазақстан басшылыққа алмауға тиістігін айтады.
"The Wall Street Journal жазыпты, қазіргі кезде АҚШ-та 700-дей миллиардер, 23 миллиондай (!) миллионер тұрып жатыр. Қазақстанда миллиардердің кім екенін бүкіл ел біледі, себебі, оларды бір қолдың саусақтарымен санап шығуға болады. Халық пен бизнестің салық жүктемесін арттыруға әр саладағы шенеуніктердің құлшынуы қорқытады. Таяуда ғана Президенттің айтуымен, қосылған құн салығын (ҚҚС) 16%-ға дейін арттыруға тыйым салынғанда, жеңіл күрсініп едік, енді жаңа Денсаулық сақтау министрінің МӘМС жарналары мен аударымдары бойынша шекті көлемді 5 есеге арттыруды қолдайтынын естіп, ұнжырғамыз түсіп кетті", – деді сарапшы.
Елена Америкада барлық дерлік маңызды медициналық емдеу шараларын медсақтандыру қамтитынына, дәрі-дәрмек тегін берілетініне назар аудартты. Қазақстанда медикамент тегін берілмек түгіл, медсақтандырылған азаматтар тісін тегін емдете алмайды. Салдарынан ақылы тіс клиникаларында миллиондап шығындалуға мәжбүр.
Оның түсіндіруінше, 2023 жылы ескі шек аясында медсақтандыру бойынша ең жоғарғы жарна мен аударым айына 21 000 теңгені құрапты.
Алда Денсаумині ілгерілетіп отырған заң жобасы қабылданса, онда ӘМСҚ қоры үшін азаматтардың табыстары мен жалақыларынан ай сайын ұсталатын бұл соманың шекті көлемі 127 500 теңгеге дейін шарықтайды (50 ЕТЖ немесе 4 250 000 теңгенің 3%-ы).
Бұлайша, 5 есе ұлғайтатындай, қазақстандықтардың жалақысы былтырдан бері 5 есе өскен жоқ.
"Жаңа Үкіметтің келесі жылдан бастап, МӘМС жарналары мен аударымдарының шекті мөлшерін 5 есе өсіруі шағын және микробизнеске ауыр тигелі тұр. Денсаулық сақтау министрлігі шенеуніктерінің дәйектемесін тыңдадық. Әлеуметтік медсақтандыру қорында ақша жетпей жатыр дейді. Енді бұл қор да, қазақстандық медицина да халықтың мойнындағы масылға айналмақшы. Қор ауқат жиюы үшін бизнесті теспей сормақшы. Министрлік бұл өсім тек 50 200 адамға ғана қатысты болады деп отыр. Бірақ солай ғана болатынына кепілдік бермейді. Өйткені шекті көтеруден медсақтандыру жүйесіне 243 млрд теңге түседі екен. Қордың медұйымдар алдындағы қарызы 200 миллиардтан асыпты. Жаңа түсім оның жұмырығына жұқ болмайды", – деп күрсінеді шағын кәсіпкер Вадим Волков.
Қазақстандықтар болса, МӘМС аясында көрсетілетін медициналық қызметтің сапасына наразылығын білдіруін, аяусыз сынауын жалғастыруда.
Азаматтардың пікірінше, медсақтандыру жарнасын ұлғайту емес, одан мүлдем бас тарту керек. Ең дұрысы – әр адамның жеке клиникада емделуін "30-да 70%" пропорциясында пациент пен мемлекет бірлесе көтергені жөн. Алдыңғы қатарлы елдерде ұқсас тәсілдеме қолданылады.
"Ай сайын табысымыздан, бірнеше жерде істесеңіз, әрбір жұмыс орныңыздан қорға тұрақты түрде жарна мен аударым ұстап отырады. Бүгінде оның көлемін 5 есе арттыруды ұсынуда. Қандай мағына бар? Қалалық емханада мамандар жоқ, жабдықтары жоқ. Анализдерді ақылы негізде тапсыруға тура келеді. ӘМСҚ-ке аударған жарнамыздың игілігі, қайтарымы болмаса, бұл бастаманы қалай қолдаймыз? МӘМС жүйесі тегін емханалардың тіршілігін қамтамасыз етеді дейді. Оларда қарапайым дәке де жоқ. Ендеше министрлік медсақтандыру алымдарын бес есе арттыру арқылы қордағы басшылардың бонустары мен комиссиясын ғана арттырады. Медицина сапасы артатынына еш сенім жоқ", – деді елорда тұрғыны Қарлыға Оспанова.
Шенеуніктер мұнымен шектелмеуі мүмкін.
"Ұзақ мерзімді мақсаттарды іске асыру, соның ішінде қаржыландыру дефицитін азайту, салық салынатын базаның "эрозиясын" жою, әлеуметтік әділеттілікті өсіру үшін жоғарғы шекті 10 ЕТЖ-дан 50 ЕТЖ-ға дейін көтеру – әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін прогрессивті етеді. Ал жоғарғы шекті мүлдем жою – салық салуды толыққанды пропорционалды етеді. Осылайша, барлық жұмысшылар және олардың жұмыс берушілері МӘМС жүйесіне өз кірістеріне тең дәрежеде, тұрақты жарнаны енгізеді", – делінген Денсауминінің талдауында.
Бұқара мен бизнес 50 ЕТЖ-дан шошып жүргенде, болашақта шек мүлде жойылып, соның өзіне зар болып қалуы мүмкін.
