Киберспорттың кәдімгідей тарихы бар. 1996 жылы АҚШ-та Evolution Championship Series, қысқаша EVO атауымен алғашқы жарыс өтеді. Бір жылдан соң, CPL яғни, The Cyberathlete Professional League құрылады. Бұл – киберспорттың кәсіби лигасы ретінде, бүгінге дейін табысты жұмыс істеп келе жатқан ұйым.
Киберспорттан түсетін табыс
Ұйым бар, мүшелері бар. Ал бұдан келіп кетер пайда қандай дерсіз. Турнирдің жүлде қоры бірнеше миллион долларға дейін жетеді. Мысалы, "Dota 2 The International" жарысы бірнеше рет рекорд орнатты. 2017 жылы 25 миллион долларды бәйгеге тіксе, ал 2018 жылы – 28 млн, 2019 жылы оның жүлде қоры 29 млн-ға долларға дейін жетті. Соңғы жүлде қорын қазіргі курспен теңгеге айналдырсақ, 13 млрд 630 млн.
Жарыс 100-200 адамның бір ғимаратқа жиналып, компьютер алдында отырып өздері ғана бас қосатын жиын емес. Оффлайн көрермен жинап, онлайн әлемге трансляция таратады. Мысалы, "The International 2015" финалын TrackDota.com дерегінше, 4,6 млн адам тамашалаған.
Қомақты жүлде қоры және жүйелі турнирі бар спорт түріне машықтанған, кәдімгі кәсіби командалар да жасақталады. Мысалы, бір топта 15 адамға дейін болады. Оның құрамына ойыншылар, капитан және бапкер кіреді. Кейбір құрамалар сәтті өнер көрсетіп, көпшілікке таныла бастаған кезде, демеушілері табылып, олар келісімшартқа отырады. Яғни ойынның өзі толыққанды жұмыс. Бірер дерек келтірсек, Оңтүстік Корея мен Жапониядағы командалардың тұрақты табысы 100 мың долларға жетеді. Ал АҚШ-тағы "Major League Gaming" командасы "Electronic Sports Gamers"-пен келісімге келген кезі болған. Компания жылына 250 мың доллар төлеп отырған.
Киберспорт және Қазақстан
Қазақстанда бұл спорт түрінен сырт қалмады. 2018 жылдан бері бұл бағыт ресми спорт түрі ретінде мойындалған. Тіпті, "Qazaq Cybersport Federation" деген ұйым да құрылды. Федерация отандық командаларға қолдау көрсетіп түрлі жарыстар ұйымдастырып келеді. Жүлде қоры қомақты болған турнир 2020 жылы тамыз-қыркүйек айларында өтті. Оған әлем бойынша 900 команда қатысып, 10 млн теңге ойнатылды. Енді отандық командаларға келсек. Қазақстаннан шыққан ең танымал құрам ол "Avangar" десек қателеспейміз. Киберспорт ұйымы "Counter-Strike: Global Offensive" және "PlayerUnknown’s Battlegrounds" (көпшілікке "PUBG" атауымен белгілі) ойын түрлері бойынша өнер көрсетті. Кейінгі жылдары Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстанда жарыстар ұйымдастырып келеді.
Әлемді жаулаған "PUBG"
Кейінгі уақытта "PUBG" онлайн-ойны әлем бойынша ерекше сұранысқа ие. Бұл ойынды 2017 жылы корейлік "Krafton" компаниясы жасап шығарған. Сатылымға шыға салысымен алғашқы жеті айда рекорд орнатып, 17-18 млн данасы өткен. Кейін мобильді нұсқасы көпшілікке таныстырылды. Осы сәтте ойынға деген сұраныс еселеп артқан. 2021 жылдың қорытындысы бойынша 2,6 млрд доллар табысқа кенеліпті. Күн сайын өндірушілерге түскен табыс – 8,1 млн доллар. Жалпы 5 жылдағы кірісі 7 млрд доллар.
"FIFA" – табыс алаңы
Әлем бойынша танымал тағы бір киберспорттың түрі – FIFA. "Ultimate Team" компаниясы бұл ойыннан бөлек NHL (хоккей) және NFL-дің (америкалық футбол) авторы әрі әзірлеушісі ретінде белгілі. "FIFA 2021" сатылымға шыққанда 350 млн данасының сатылып кетуі – онлайн футболға сұраныстың жоғары екенінің бір көрінісі.
Диск форматынан бөлек, онлайн жүктеп алу фукнциясы бар екенін ескерсек, компанияның табысы еселенгені анық. Ашық дереккөздерде жарияланған ақпарат бойынша "Ultimate Team"-нің 2021 жылғы кірісі – 1,62 млрд доллар. Қазақстан ұлттық құрамасы футболдан әлем чемпионатына жолдама ала алмайтынына көндіккенбіз.
Десе де, біздің Ақназар Бейсейітов және Олжас Есентаев деген екі киберспортшымыз 27-30 шілде күндері Копенгагенде өтетін "FIFA" ойынынан жарысқа іліккен. Бұл турнирге бас жүлдеге 400 мың доллар тігіліп отыр.
Ойын жасау қиын ба?
Еліміздегі "GameDev Time" ойын индустриясының өкілі Сергей Лопатин:
"Сапалы ойынды жасап шығару үшін мықты команда керек. Жобаны іске асыруға бағдарламашылар, суретшілер, сценарий жазатын мамандар, музыканттар және басқа да сарапшылар қажет. Егер осы аталғандардың басы қосылып, біріге отырып жұмыла жұмыс істесе ғана, жақсы өнім шығады", – дейді.
Осыдан шығатын қорытынды, әлемді бағындыратын виртуалды ойынды, киберспорт іліп әкететіндей өнімді жасау үшін алдымен мықты идея, сосын өте тәжірибелі маман керек. Біздің елде ондай мамандар тапшы екені анық. Десе де, Қазақстанда жасалған ойын түрлері де жоқ емес. "Super Baiga", "MadOut" және "Astana Racer"-ді атап өтуге болады. Үшеуі де көлік жарысына негізделген. Бірақ бір өкініштісі сол, сапасы жағынан әлемдік алпауыттармен салыстыру қиын.
Қорыта айтқанда, киперспорт – тұтас бір индустрия. Киперспортшылар кәдімгі спортты таңдаған адамдарға ұқсап дайындалады, шеберлігін шыңдайды және күн тәртібін сақтайды. Бұған табыс пен мансап жасау мүмкіндігін қоссаңыз, миллиондардың таңдауы мен милилардтаған табыстың қайнаған қара қазаны десе артық айтқандық емес.
Айбек Қосан
