Камчыбек Ташиев бұл бастамасын әз-Наурызға орай Жалал-Абад облысында жаппай көшет отырғызу кезінде айтты. Бұл облыс Алатаудың арғы баурайындағы елдің аса ірі жаңғақ орманының орналасуымен танымал.
Оның сөзінше, бұл жаңғақ түрі әу баста әлемге Қырғызстан аумағынан тараған, сондықтан оның басқа елдің атымен аталуы негізсіз.
"Бұл жұмыр жаңғақ біздің жерімізде мыңдаған жылдардан бері өседі. Жалғыз Қырғыз еліндегі, тіпті Орталық Азия мен континентіміздегі ғана емес, бүкіл дүниежүзіндегі ең алып плантациясы бізде, Арсланбоб (Арыстанбап) өлкесінде орналасқан! Төрткүл дүниенің бірде бір түкпірінде осынша орасан зор территорияны жаңғақ орманы көмкеріп жатқан жоқ. Біз әлемдегі бірегей жерұйықта өмір сүрудеміз", – деді Камчыбек Ташиев.
Ұлттық қауіпсіздік жөніндегі мемлекеттік комитетінің басшысы жаңғақтың дәл осы Қырғызстаннан тарағанын бірқатар ғалым дәлелдегенін алға тартты.
"Тек содан кейін ғана оларды грек жаңғағы, түрік жаңғағы, испан жаңғағы, мадьяр жаңғағы деп жаңылыс атай бастаған. Бірақ шынында бұл жаңғақтың қырғыз жерінен жаһанға жайылғаны даусыз! Сондықтан біз өзіміз бастап, оны грек емес, қырғыз жаңғағы деп атай бастауға тиіспіз", – деген Ташиевтің сөзін келтірді 24.kg.
Кейбір дереккөздерге сәйкес, сақтармен соғысу үшін қазіргі Қазақстан (Сырдария) аумағына дейін жетіп, осында сақтарды жеңе алмай, жараланып, кері қайтқан гректің атақты қолбасшысы Ескендір Зұлқарнайын (Александр Македонский) Грекияға оралғанда, қырғыз жаңғағын және тұқымын өзімен бірге ала кетіпті.
Тарихшылар грек жаңғағының отаны ретінде Солтүстік Үндістанды да атап жүр. Ол жерден Орталық Азия мен Балқанға тараған-мыс.
"Үлкен орыс энциклопедиясында" айтылғандай, Ресейде бұл жаңғақ түрінің "грек жаңғағы" аталуына бір мың жыл бұрын оны грек көпестерінің Грекиядан әкеліп, Русьте сатуы себеп болды.
Алайда сол кезде Грекияның өзінде жергілікті тұрғындар бұл жемісті "парсы жаңғағы" атапты. Яғни, өзімдікі демеген, жатсынған. Өйткені бұл ағаш ежелгі Персияда көбірек өскен, жаңғақтары да негізінен соларда өндірілген.
Кейбір деректер бойынша алғаш рет адамзат бұл өте пайдалы, әрі дәмді жаңғақ туралы 8 мың жыл бұрын білген. Дегенмен, нақты қай елді оның отаны деп санауға қатысты ғылыми пікірталас жалғасуда.
Гректер "ойбай, біздікі емес" деп ат-тонын ала қашқанымен, бұл өнімді өз мифологиясының бір бөлшегіне айналдырды. Аңыздарының біріне сәйкес, Грек патшасының қызы – Дионис тәңірінің сүйіктісіне айналады.
Бірақ қайғылы оқиға болып, бойжеткен жан тапсырады. Сонда Дионис оны жаңғақ ағашына айналдырған деседі. Ал, Артемида оған арнап, ғибадатхана-храм тұрғызуға бұйрық береді.
Шеберлер ғибадатхананың бағаналарын жас әйелдің әсем мүсін-сымбатына ұқсастырып, ағаштан жасайды және оларды "кариатидтар" атайды. Олар грек жаңғағының нимфаларына айналады.
Айта кету керек, гректер ұстанатын православ шіркеуінің қызметкерлері ұзақ жылдар бойы грек жаңғағына қауіптене қараған. Олар осы ағаштың саясында ешқандай өсімдіктің өспейтініне секемдене қарайды.
Содан гректер арасында бұл ағаштың діңінде әлдебір зұлым елестер ұя салып, адамдарға және өсімдіктерге залал келтіреді екен деген наным болған.
Бір жақсысы, осы және басқа қауіп-қатерді ғылым жоққа шығарды және жемісі адам миына ұқсайтын бұл жаңғақтың адам ағзасына, соның ішінде миына да аса пайдалы екенін дәлелдеп шықты.
Оның саясында өсімдіктердің қалың өспеуін ғалымдар бұл жаңғақ ағашының бөрікбасында (ұшар басында) жапырақтардың қалың өсетіндігімен және одан күн сәулесінің өте алмайтынымен түсіндірді. Мұндай қою көлеңкеде өсімдіктер өзін қолайсыз сезінеді, ал, адамдар үшін нағыз жан рахаты!
Жаңғақтың әлі піспеген, жасыл, қышқыл жемістерінен емдік заттар, ішірткілер жасалады. Ал, пісіп-жетілген, дәмді жаңғақтары дәруменге толы. Көптеген салат пен астың көркін келтіреді.
Айтқандай, 2015 жылғы 8 желтоқсанда Біріккен ұлттар ұйымының ресми порталы бұл жаңғақтың отаны кім екенін жариялаған болатын.
"Көпшілік біле бермейді, бірақ грек жаңғағының отаны оның атауында айтылғандай тіпті де Грекия емес, нағыз отаны – Орта Азия. Соның ішінде планетамыздағы ең байырғы жаңғақ ормандары Қырғызстанда, Ферғана алқабында өседі. Қырғызстанда өскен жаңғақ дәмдік сапасымен алыс шетелге де танымал", – деп дәріптеді БҰҰ.
"AsiaMountains.net" басылымының мәліметінше, Жалал-Абад облысындағы Арсланбоб (Арыстанбап) жаңғақ ормандары – 1,7 шақырым биіктікте, Фергана және Шатқал жоталарында өсіп тұрған әлемдегі ең ірі жаңғақ орманы саналады.
Арсланбоб – бағзы замандарда бой көтерген табиғи орман. Оның жасы 50 миллион жылдан асады деп табандайтын ғалымдар да бар.
Жаңғақ орманының жалпы ауданы шамамен 700 000 гектар. Осы аумақта жер жаңғақтың, пісте-фисташканың, бадам-миндальдың, алычтың, алмұрттың көптеген ағаштары жайқала өседі.
Ондағы кейбір жаңғақ ағаштарының жасы мың жылдан асады, олардың әрқайсысы жыл сайын 150 келіден жарты тоннаға дейін жаңғақ береді.
