Inbussiness.kz редакциясы Қазақстанның белгілі саяси талдаушысы Айдар Амребаевтан осы оқиғаға қатысты түсініктеме беруін сұрады. Өз түсініктемесінде ол Қытай министрінің біздің ел басшылығымен жүргізетін келіссөздері барысында қандай тақырыптар қозғалатыны, қазақстандық сыртқы саясаттың "Шығыс шептен" бизнес қоғамдастыққа үміт беретін жаңалықтар бар ма деген сұрақтарға ой қозғады.
Қазақстан мен Қытай арасындағы қарым-қатынас ұзақ мерзімді жан-жақты стратегиялық серіктестік сипатына ие екені белгілі, бұл Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың өткен жылғы күзгі ресми сапары барысында бекітілген болатын. Бұл екі ел арасындағы қарым-қатынас конъюнктуралық, жедел көзқарастарға тәуелді емес, қазіргі "сын-қатерлерге" және коронавирустық пандемияға ұқсас мәселелерге бағынбайды дегенді білдіреді.
Біздің қарым-қатынасымыз әр түрлі деңгейдегі және мәндегі 250-ден астам келісімде берік шарттық - құқықтық базаға ие, жыл сайын 20 млрд АҚШ долларынан астам сомаға тұрақты екі жақты тауар айналымы бар (2019 жылғы коронавирустық пандемия басталғанға дейінгі көрсеткіш деректері-авт.еск.).
Қазақстан аумағында ҚХР-мен бірлескен ондаған жаңа зауыттар мен өнеркәсіптік нысандар салынуда, онда ертең бірнеше онмыңдаған қазақстандық азаматтар жұмыс істейтін болады. Бұл Қазақстанның дамуына ықпал ететін жақсы әлеуметтік бағытталған бағдарлама. Біз, қазақтар, 30 жыл бойы экономикамызды дамытуға және оны мұнай мен басқа да ресурстардың бағаларына аз тәуелді етуге ұмтылудамыз. Қазір қытайлықтармен бірге біз жақсы индустриялық база құрып жатырмыз. Сонымен қатар, біздің қазақтар жаңа инженерлік мамандықтарын оқып, жаңа заманауи білім алуда.
Қытай Қазақстанның дамуына миллиардтаған инвестиция салады. Тек өткен жылы Қазақстан экономикасына Шығыс көршіміз 15,6 млрд. доллар салды. 2020 жыл барлық елдер үшін өте қиын болды. Біздің экономикамыз да қиындықтарға тап болып отыр, сондықтан мемлекет пен халықтың әл-ауқатын жақсартуға мүмкіндік беретін экономикалық қатынастарды дамыту қажет. Сонымен қатар, Қытай әлемде бірінші болып COVID-19 эпидемиясынан туындаған экономикалық дағдарыстан шығуда, сондықтан оның біздің ел үшін қажетті тәжірибесі бар.
Осыған байланысты мәртебелі Қытай қонағының сапарының негізгі мақсаты дәл осы мәселелердің экономикалық блогы болады деп ойлаймын. Жалпы, Қазақстан-Қытай қатынастарына "экономикалық прагматизм" тән, бұл көп жағдайда "саясаттан шаршаудың" қазіргі заманғы өзекті трендтеріне сәйкес келеді. Адамдар саясаткерлерден бір нәрсеге сөз бен сенім емес, нақты әрекеттерді қалайды.
Қытайдың Сыртқы істер министрі Ван И бизнеспен айналысатын нақты, іскери келіссөзшінің атағына ие болды, ол бастаған ісін аяғына дейін жеткізе алады. Бұл дәл қазір екі жақты қарым-қатынаста қажет. Қазіргі уақытта біздің елдеріміз арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың қажеттілігіне немесе өзектілігіне ешкімді сендірудің қажеті жоқ.
Мәселе коронавирус пандемиясы жағдайында сәл тежелген, осы уақытқа дейінгі қол қойылған келісімдерді іске асыру, басталған жобаларды аяқтау туралы болуы тиіс.
Менің ойымша, Қытай министрінің тактикалық міндеттерінің бірі пандемия жағдайында мәжбүрлі түрде "тоқтағаннан" кейін екіжақты ынтымақтастық тетіктерін "қайта іске қосу" болып табылады, олардың ішінде Үкімет басшыларының бірінші орынбасарлары деңгейінде басқаратын ынтымақтастық комитеті, ҚР мен ҚХР бизнес топтары өкілдерінің қатысуымен Іскерлік кеңес, сондай-ақ ҚР-ҚХР Өңіраралық ынтымақтастық форумы бар.
Мазмұндық тұрғыдан алғанда, бірінші кезекте әңгіме екіжақты экономикалық қатынастардың барлық кешені бойынша "сағаттарды салыстыру" туралы болады деп ойлаймын. Біздің бизнесіміз үшін ауқымды Қытай нарығы үлкен қызығушылық тудырады. 2020 жылғы БХӨЖ-нің соңғы көктемгі сессиясында Қытайда шетелдік бизнесмендер мен инвесторлар үшін Қытай нарығын ашу бойынша бұрын-соңды болмаған ұсыныстар қабылданды.
Бұл біздің кәсіпкерлердің, әсіресе агробизнес саласындағы өнімдерін ілгерілетудің тамаша мүмкіндігі болып табылады. Тез дамып келе жатқан Қытай сапалы және экологиялық таза ауыл шаруашылығы өнімдерін қажет етеді. Ал біздің еліміз ауқымды аграрлық мүмкіндіктерге ие бола отырып, өзінің ауыл шаруашылығы тауарларын Қытай нарығына экспорттауды кеңейтуге бағытталған.
Қазіргі уақытта бидай, қант, сүт, ет, жүн, зығыр, қызанақ, рапс майы және басқа да ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу және экспорттау саласында бірқатар бірлескен инвестициялық жобалар іске асырылуда. Қытай әлемдегі ең ірі энергия тұтынушылардың бірі және сонымен бірге Жаһандық экологиялық бастамалардың жақтаушысы болып табылады.
Сондықтан қоршаған ортаны қорғау, трансшекаралық өзендердің су ресурстарын ұтымды басқару, баламалы және жаңартылатын энергия көздерін дамыту екіжақты өзара іс-қимылдың басым күн тәртібіне кіреді. Сонымен қатар, пандемиядан тез қалпына келе жатқан, көптеген тұрғындардың тұтыну деңгейі жоғары Қытайдың жақсы ұйымдастырылған экономикасы біздің кәсіпкерлер үшін қызығушылық таныта алмайды.
Бизнес мүмкіндіктерін кеңейту тұрғысынан біз үшін маңызды тағы бір тақырып - туризм. Өйткені, біздің кең байтақ жеріміз өте қызықты табиғи көрікті жерлерге және демалу мүмкіндіктеріне бай. Біз оларды дұрыс және мұқият пайдалана білуіміз керек. Өйткені, бізде халықтың 45% - ы ауылдық жерлерде тұрады және туризм қазақстандықтар мен олардың отбасыларын асырай алады. Шетелдік туристер үшін қазақ жерінің тартымдылығын арттыру, оларға біздің мәдениетімізді, дәстүрімізді көрсету және оларды дәмді тағаммен тамақтандыру қажет. Өйткені, бұл біздің қанымызда - қазақтар әлемдегі ең қонақжай халықтардың бірі.
Мен, бүгінгі таңда бұл бизнес саласы әлемнің көптеген елдерінің даму қарқынын тежеудің күрделі жағдайына, жолаушыларды тасымалдау, тауарларды жеткізу және қызмет көрсету шектеулеріне тап болуына байланысты "жағында" екенін түсінемін.
Бірақ, "қыстың қамын жазда ойла" демекші, біз бүгін туристік инфрақұрылымымызды дамытып, туристік ағындарға қызмет көрсетудің халықаралық стандарттарына шығып, болашақ тұтынушылар үшін күресуіміз керек. Осыған байланысты қытай нарығы - бұл шын мәнінде "алтын түбі". 2019 жылғы алғашқы жартысында, яғни коронавирустық пандемия басталғанға дейін қытайлық туристер шетелде 127,5 миллиард доллар жұмсады.
ҚХР Мемлекеттік валюталық бақылау басқармасының есебіне сәйкес, қытайлық туристер ең көп ақшаны Азияда жұмсады: оған барлық шығындардың 54%-ы келді. Америка континенті 2-орынға ие болды: ол шығындардың 24% құрайды. Еуропада қытайлық туристер жұмсалған қаражаттың жалпы көлемінің 13% жұмсады.
Баяндамада Қытайдың "Белдеу және жол" бастамасына қатысушы елдермен сауда-экономикалық байланыстарының нығаюына байланысты қытай азаматтары нарықтары пайда болған елдерде көп ақша жұмсай бастағаны туралы хабарланады. ҚХР валюталық бақылау мемлекеттік басқармасының мәліметі бойынша, 2019 жылдың бірінші жартысында Қытай азаматтары "Белдеу және жол" бастамасына қатысушы елдерде 14,9 миллиард доллар жұмсады.
Осылайша, Қазақстан туризмді дамыту үшін неғұрлым қолайлы елдер қатарында, ал Қытай - біздің сала үшін және азаматтарымыздың табысы үшін туристердің жақсы көзі болып табылады. Қытаймен дос болу және онымен экономикалық қатынастарды дамыту қажет. Менің ойымша, қазір коронавирустық карантиндік шектеулер жағдайында пандемия басталғаннан кейін шетелден келген туристердің "ағынын" ескере отырып, болашақта елдегі туризм инфрақұрылымын "дайындаудың" уақыты келді. Өйткені, ерте ме, кеш пе, ол жоқ болады, және "бұл толқынмен бірге болатын" елдер сөзсіз жеңіске жетеді.
Осыған байланысты Қазақстанның туристік инфрақұрылымы дамыған кез-келген ел армандайтын үлкен артықшылығы бар, бұл Қытайдың тікелей жақындығы және сәйкесінше ең төменгі көлік шығындары. Біздің Сыртқы істер министрлігі туристік визаларды оңай ресімдеп, Аспан асты елінен авиамаршруттарды кеңейтуді ұсына отырып, еліміздің бюджетін толықтырудың осы мүмкіндігіне назар аударуы тиіс деп санаймын.
Қытайлықлардың ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып, "ойын бизнесі" үлкен әлеуетке ие – олар құмар ойындарды өте жақсы көреді. Бұл үшін Қазақстанда арнайы бөлінген Қапшағай мен Бурабайдағы ойын аймақтары "екінші демге" ие болуы әбден мүмкін. Жалпы, туризм және ойын-сауық индустриясы қазір коронавирусқа байланысты "қиын кезеңдерді" бастан кешірсе де, болашақта даму үшін үлкен әлеуетке ие.
Екі елдің сыртқы саяси ведомстволары басшыларының қарауы үшін келесі тақырып индустриялық ынтымақтастық жобаларын іске асыру болып табылады. Бұл Қазақстан өңірлерінде қытайлық технологиялармен және қаржылық қатысумен жаңа заводтарды салудың "56 жобасы" деп аталады. Бұл зауыттарда біздің, қазақстандық азаматтарымыз жұмыс істейтін болады. Бұл жобаларға инвестициялардың жалпы көлемі 27 млрд АҚШ доллары.
Қазіргі уақытта өзекті екі жақты жобалар тізімінен тағы 20-ға жуық кәсіпорынды іске қосу жоспарланып отыр. Қазақстан тарапының талабы бойынша, бұл жобалар еліміздің жаңа технологиялық тәртіпке көшуін білдіретін жоғары технологиялық, экологиялық таза кәсіпорындар болуы тиіс.
Осыған байланысты қазіргі Қытай арзан тауарлар шығаратын "әлемдік шеберхана" емес екенін атап өткен жөн. Қытайлық жоғары технологиялық IT-компаниялар жаңа, ыңғайлы және жоғары жылдамдықты қызметтерді ұсына отырып, Батыс компанияларын ығыстыра бастайды. Осы бағытта Қытай айқын жетістіктерге жетті.
Бүгінде ҚХР-да инновациялық экономиканың 5G, Big Data, заттар интернеті, жасанды интеллект, бұлттық технологиялар және суперкомпьютерлер, роботтандыру сияқты бағыттары белсенді дамуда. Қазақстанда тәжірибелік зертханалар, бірлескен инновациялық және IT-орталықтар құруға мүдделі екені түсінікті.
Біздің Президентіміз Қ.К.Тоқаев өткен жылғы күзгі сапары кезінде "Hik-vision" компаниясының озық технологиялары мен "Huawei" компаниясының технологияларына назар аударып, әлеуметтік кеңістікті цифрландыруға мүмкіндік беріп, оны шешім қабылдау үшін қауіпсіз әрі жайлы етеді. Бізге, қазақтарға осы технологияларға қол жеткізу және оларды Отанымыздың игілігі үшін тиімді пайдалану маңызды. Қазір біздің қазақ жерімізде дамудың жаңа деңгейіне көтерілудің жақсы тарихи мүмкіндігі бар.
Осыған байланысты, менің ойымша, екі елдің сыртқы саяси институттарының басшылары біздің елдің мүдделі мекемелерінің келісуімен цифрлық экономиканы одан әрі дамыту бойынша өзара тиімді келісімге келуі мүмкін. Сонымен қатар, коронавирусқа байланысты карантин жағдайында елде цифрландыру белгілі бір сәтсіздіктерге ұшырап, жаңа технологиялық шешімдер, жаңа буын 5G байланысы негізінде жоғары жылдамдықты интернет қажет болды.
Біздің кәсіпкерлердің Қытай ұсынған "Белдеу және жол" халықаралық бастамасында Қазақстанның қатысуы үлкен қызығушылық тудыратыны жасырын емес. Өздеріңіз білетіндей, қытай инвестицияларының қолдауымен бірқатар пайдалы инфрақұрылымдық жобалар жүзеге асырылуда.
Олар отандық жолдар мен жолаушыларды тасымалдау және жүктерді тасымалдау бойынша қызмет көрсету орталықтар желісін жақсартады, еліміздің шығысы мен батысындағы екі халықаралық көлік-логистикалық орталық- "Хоргос /Шығыс қақпасы" құрлық шекаралық өткелі мен Ақтау теңіз портын дамытуға белгілі бір серпін алды. Мұның бәрі Қытайдың қазақ жерінің дамуына қосқан нақты үлесі, біз бүгін балаларымыз бен немерелеріміз үшін болашақты қалыптастырудамыз.
Бүгін, Мемлекет басшысы өзінің биылғы қыркүйектегі жолдауында атап өткендей, "Нұрлы Жол" жаңа экономикалық бағдарламасын іске асырудың екінші кезеңі басталады. Осылайша, елдің көлік-логистикалық инфрақұрылымын жаңғырту мемлекеттің басты экономикалық басымдықтарының бірі ретінде қалады деп болжануда. Қазақстан жаһандық және өңірлік тасымалдар нарығында өз орнын табуға ұмтылады.
Бұл, өз кезегінде, Азия мен Еуропа нарықтарын посткоронавирустық жандандыру және жылдам әрі сенімді көлік дәліздеріне деген өзекті қажеттілік есебінен бұл саланы экономиканың жоғары табысты секторына айналдыруға мүмкіндік береді. Оның үстіне, құрлықтағы Қазақстан "Белдеу мен жол" Қытай бастамасына қатысуының арқасында тұйық континенттік мәртебеден Қытай Ляньюньган порты арқылы әлемдік мұхитқа шығу мүмкіндігіне ие болды. Қытайлықтар достық қарым-қатынаспен қазақтарға мұхитқа жол сыйлады.
Сондай-ақ, елдің көлік инфрақұрылымын дамыту Орталық Азия сауда-экономикалық ынтымақтастығын жандандыруға және болашақта Орталық Азияның бірыңғай ауқатты нарығын қалыптастыру мүмкіндігіне алып келгенін атап өткен жөн. ҚХР Сыртқы істер министрі сапары кезінде Ван И мырза Қазақстан мен Қырғызстанға экономикалық дамудың осы мүмкіндігін талқылайтын болады деп ойлаймын.
Әлемдегі күрделі геосаяси жағдайға сәйкес, атап айтқанда Қытай мен АҚШ арасындағы қарама-қайшылық пен өткір бәсекелестікке, сондай-ақ ҚХР-ның ЕО-мен қарым-қатынасындағы ықтимал өзгерістерге байланысты екі елдің ұстанымдарын және осы "сезімтал" мәселені үйлестіру қажеттілігі туындайды. Қытай біздің ел секілді өз өнімдерін тұтыну нарықтарын әртараптандыруды, жаңа сауда серіктестері мен тауашаларды іздеуді қажет етеді.
Бұл Қазақстанға Қытайдың босатылған тауашаларында, әсіресе азық-түлікпен қамтамасыз ету саласында экономикалық ынтымақтастықты кеңейту бойынша белгілі бір "мүмкіндіктер терезесін" ашады. Оның үстіне, жоғарыда айтқанымдай, біздің азаматтарымыздың шамамен 40% - ы ауылдық жерлерде тұрады, ал ауыл шаруашылығы біздің дәстүрлі қазақ кәсібіміз болып табылады. Осыған байланысты ҚХР-да азық-түлік өнімдерін сату арқылы біз, қазақтар, сүйікті ісімізбен айналысуға, ақша табуға және өз елімізді дамытуға мүмкіндік аламыз.
Орталық Азияның барлық өңірі деңгейінде Қытаймен өзара іс-қимылдың жемісті болуы туралы ойды жалғастыра отырып, тек екі жақты форматтан аймақпен прагматикалық диалогқа ауысу мүдделілігі пайда болған кезде Аспан асты елінің сыртқы саяси стратегиясындағы қозғалыстарды атап өтуге болады. Жақында Қытай тарапы "5+1" форматын қолдау туралы мәлімдеді, оған Орталық Азия аймағының барлық елдері қатысады. Министрлер Ван мен Мұхтар Тілеубердидің кездесуі қазіргі әлемдік тәртіп үшін маңызды мәселелер бойынша өзара ықпалдасу тұрғысынан пайдалы болады деп ойлаймын.
Осыған байланысты Қытай дипломаты басшысының қазіргі сапары жемісті болады және посткоронавирус дәуірінде екі ел үшін маңызды күн тәртібін жүзеге асырудың нақты бағыттарын белгілеуге мүмкіндік береді деп санаймын. Менің ойымша, бұл екі елдің шынайы прагматикалық, жақсы көршілік, достық қарым-қатынастарын дамытуға ерекше серпін беру үшін қажетті шарт пен мүмкіндік.
Автордың пікірі редакцияның көзқарасымен сәйкес келмеуі мүмкін
