Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сәйкес, халықтың денсаулығы үшін темекі эпидемиясы әлемдегі ең зор қауіптің бірі саналады.
Темекі тартатын 1,3 млрд адамның 80 пайызы табысы төмен және орташа елдерде өмір сүреді. Бұл санаттағы мемлекеттерде темекіден келген аурулардан өлім-жітім көп тіркеледі. ДДСҰ-ның баяндамасына сүйенсек, Орталық Азия мен ЕАЭО елдерінің ішінде темекіні ең аз тартатын елдер санатында Түрікменстан мен Өзбекстан тұр: аталмыш елдерде күнделікті темекі шегетіндер ересектердің үлесі 4% және 9% құрайды.
Өз кезегінде Қазақстанда 7 аймақтың ішінде 3-ші орында. Қазақстанда күнделікті темекі шегетін ересектердің үлесі 16% құрайды. Әйткенмен, бұл бағытта көрсеткіштің едәуір жақсарып қалғанын атап өту керек: былтырғы баяндамада Қазақстанда ересектердің 17% темекі шегетіні айтылған. Ал күнделікті темекі шегетін ересектердің үлесі Қырғыз Республикасында 22%, Беларусьте 23%, Арменияда 25% құрайды. Орталық Азия мен ЕАЭО елдерінің ішінде темекіні ең көп тартатын ел Ресей болып (ересектердің 27%) шықты.
"Темекі шегу елеулі экономикалық залал келтіреді. Атап айтқанда, темекіні тұтынудан туындаған ауруларды емдеуге байланысты денсаулық сақтауға жұмсалатын елеулі шығыстар түрінде, сондай-ақ темекіні пайдаланудан туындайтын ауру мен өлім-жітім салдарынан адами капитал жоғалады. ДДҰ темекі шегудің барлық түрі денсаулыққа зиян тигізетінін және темекінің зиянсыз дозасы жоқ екенін айтады. Әлемде темекі шегудің ең көп таралған түрі – темекі шегу. Темекі өнімдерінің басқа түрлері, атап айтқанда кальян, сигаралар, сигариллалар, өздігінен айналатын темекі, құбырлы темекі, биди және кретек – бәрі де денсаулыққа зиян", - делінген зерттеуде.
Әлем елдері темекі тұтыну көлемін азайтуға көп көңіл бөледі. Оған ықпал етудің тиімді құралдарының бірі — салық түрлері. Темекі өнімдеріне бағаның өсуі халық табысының өсуінен асып түсуі үшін салықтардың өсуі жеткілікті жылдам және қатаң болуы тиіс. Темекі өнімдерінің 10% қымбаттауы табыс деңгейі жоғары елдерде темекі тұтынудың шамамен 4% және табыс деңгейі төмен және орташа елдерде 5% төмендеуіне әкеледі.
Қазақстанда 2017 жылдан бастап 2019 жылға дейін темекі өнімдерінің құнынан акциздің пайыздық мөлшерлемесі 52,4% - дан 55,7% - ға дейін ұлғайды. ОА және ЕАЭО елдері бойынша ең көп салық Өзбекстанда (56,3%) және Ресейде (56,1%) төленеді. Қазақстан үшінші орында. Ал Беларусьте темекі өнімдерінің құнынан акциздің пайыздық мөлшерлемесі 55,6%, Қырғызстанда — 52,9%, Арменияда — 44,2% құрайды.
Аян Бекенұлы
