2019 жылдан бастап 2021 жылға дейін ақпараттық-коммуникациялық технологияларға жұмсалатын шығындар ұлғайды.
2021 жылдың қорытындысы бойынша, сома 443,1 млрд теңгеге жетті. Алайда егер оны елдің ЖІӨ-дегі үлесін қарасақ, керісінше қысқара түскен, деп жазады inbusiness.kz тілшісі finprom.kz сайтына сілтеме беріп.
Елде ақпараттық технологияларға бағытталған қаражаттың көп үлесі шетелдік ұйымдар мен мамандардың қызметіне ақы төлеуге (аутсорсинг) жұмсалады. Мысалы, 2021 жылы бөлінген соманың 43%-ы сонда кеткен .
Қазақстанда осындай тауарлар экспортының үлесі өте төмен. Бар болғаны 0,1%. Бұл ретте Сингапурда – 33,7%, Оңтүстік Кореяда – 28,9%, Қытайда – 27,1%, Израильде – 14% және Латвияда 10,9% болады.
"Саланы дамытуда проблемалар жеткілікті. Бұған жауапты адамдар да аз емес. Көп талқылаулар мен түсіндірулерден кейін елімізде "Зерде" ұлттық инфокоммуникациялық холдингі жойылды. Бұл ретте еліміздегі ақпараттық технологияларды дамытуға негізгі жауапты Қазақстанның цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі (ЦДИАӨМ) екенін ұмытпаған жөн", – дейді портал сарапшылары.
Кейінгі жылдары цифрландыруды дамыту 2018-2022 жылдарға арналған іске асыру кезеңімен "Цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жүргізілді. Мемлекеттік бағдарламада бес бағыт бойынша 12 нысаналы индикаторға және 26 нәтиже көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін 125 іс-шараны іске асыру көзделген. 2018-2021 жылдар кезеңінде мемлекеттік бағдарламаны іске асыруға 207,8 млрд теңге, оның ішінде республикалық бюджеттен 82,7 млрд теңге, жергілікті бюджеттерден 29,9 млрд теңге және өзге де көздерден 95,2 млрд теңге жұмсалды.
Мысалы, 23 ақпараттық жүйені әзірлеу бойынша 14 азаматтық қорғаныс орталығында көзделген цифрландыру жөніндегі міндет шеңберінде Ақпараттық жүйелерді құруға және дамытуға арналған шығындар 15,5 млрд теңгені құрады. Оның ішінде әзірлеуге 971,2 млн теңге жұмсалған сегіз ақпараттық жүйе (Қаржымині – 2 АЖ, МСМ, Қорғанысмині, ЭГТРМ, ЦДИАӨМ, БҒМ, Әділетмині) мерзімінде аяқталмады және басқа бағдарламалық құжаттарға көшті, бұл өз кезегінде бюджет қаражатының қосымша шығыстарына және іске асыру мерзімдерінің созылуына алып келеді. Төрт ақпараттық жүйені (ІІМ – 2 АЖ, БҒМ, ЦДИАӨМ – "ҰАТ" АҚ арқылы) әзірлеу олардың одан әрі орынсыздығына байланысты тоқтатылды.
Осылайша, ақпараттық жүйелерді құру жөніндегі іс-шаралардың орындалмауы немесе уақтылы орындалмауы алдын ала талдау, жоспарлау және мүдделі тараптармен келісу кезеңінде оларды пысықтаудың жеткіліксіз деңгейін көрсетеді. Олардың өзектілігін жоғалғаннан кейін, істі аяқтаудан бас тартады, бұл жұмсалған ресурстардың (еңбек, уақытша және қаржылық) тиімсіздігіне әкеп соғады.
Бұдан басқа, мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру тиімділігінің әлсіздігі бірінші кезекте мониторингпен және деректерді талдаумен байланысты.
Есеп комитетінің есебінің деректері бойынша, ЦДИАӨМ және басқа да орталық мемлекеттік органдар аудит барысында ақпараттандыру саласындағы шығындар мен қол жеткізілген нәтижелер туралы ақпаратты толық көлемде ұсынбаған. Мемлекеттік органдарды бірнеше рет қайта құру да жағдайға теріс әсер етті, олардың барысында мұрағаттық істерді беру рәсімдері сақталмайды.
Бұдан басқа, кейбір жағдайларда ақпараттық жүйелерді сүйемелдеуге арналған бюджет шығындары оларды әзірлеу құнынан асып түседі. Осылайша, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің ақпаратына сәйкес, 2013-2021 жылдар кезеңінде ақпараттық жүйелерді әзірлеуге жұмсалатын шығындардың жалпы құны 1 556,6 млн теңгені құрады, бұл ретте оларды сүйемелдеу мен әкімшілендіруге 8 318,6 млн теңге жұмсалды, яғни шығыстар нақты құнынан бес еседен астам асып түсті.
Жалпы ЦДИАӨМ "Цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасын әзірлеуге жауапты орган ретінде, сондай-ақ мемлекеттік органдар мен бірлесіп орындаушы өзге де ұйымдар мемлекеттік бағдарламаның бірқатар іс-шараларының уақытылы орындалуын қамтамасыз етпеді.
ЦДИАӨМ және "ҰАТ" АҚ тарапынан тиімсіз менеджменттің салдарынан smart Contract, "Е-Заң көмегі" Заң көмегінің бірыңғай ақпараттық жүйесі, "бірыңғай байланыс орталығы" сынды шығынды және перспективасыз инвестициялық жобалары бар. Сомасы – 987,9 млн теңге.
Мемлекеттік тапсырма шеңберіндегі есеп айырысулардың шамадан тыс артуына байланысты 216,5 млн теңге сомасына бюджет қаражаты негізсіз жоспарланды және пайдаланылды, бұл бюджет заңнамасының бұзылуына әкеп соқты.
Жалпы, ҚР-да ақпараттық технологиялар саласын дамытудың барлық уақытында белгілі бір дәрежеде технологиялық сипаттағы құрылған стартаптардың көрсеткіштеріне және адами ресурстардың әлеуетін дамытуға әсер ететін ақпараттық технологиялардың, сапалы институттардың прогрессивті инфрақұрылымын құру мүмкін болмады. Бизнес-ортаны қолайлы дамыту, білім беру сапасын арттыру және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында инновацияларды енгізу үшін жағдайлар жеткілікті пысықталмаған.
