Transparency Kazakhstan сарапшылары 2019 жылдан бергі кезеңде сот актілері Банкінен алынған қылмыстық сыбайлас жемқорлық істерінің 1,5 мыңнан астам материалдарын талдап, қазақстандық сыбайлас жемқордың әлеуметтік портретін жасады.
Transparency Kazakhstan осы істердің материалдарын зерделеу мынадай тұжырымдар жасауға мүмкіндік бергенін атап өтті:
* Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының 83%-ын ер адамдар жасаса, 17%-ын әйелдер құрайды.
* Сыбайлас жемқорлық жасының ауқымы 18-71 жасты қамтиды. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының үштен екісін олар 26-39 жас аралығында жасаған. Жыл сайын орта есеппен 20-40 сыбайлас жемқорлық қылмысын осы жастағы ер адамдар жасаған.
* Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының 30%-ын басшылық деңгейдегі ер адамдар жасаған.
* Көбінесе жемқор ер адамдарға қатысты айыптау шешімдері пара алу, беру, қиянат жасау және билікті асыра пайдалану үшін шығарылды.
* Сот шешімімен сыбайлас жемқорлыққа кінәлі деп танылған әйелдер арасында жас шамасы 22-62 жас аралығында. Басшы әйелдердің үлесіне сыбайлас жемқорлық қылмыстарының 29%-ы тиесілі болды.
* Әйелдер арасында сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасаудың негізгі шыңы 28-43 жасқа келеді. Жыл сайын орта есеппен 4-6 сыбайлас жемқорлық қылмысын осы жастағы әйелдер жасаған.
* Әйелдер пара беру, пара алу, парақорлыққа делдал болу, қызметтік жалғандық, өкілеттіктерін асыра пайдалану фактілері бойынша қылмыстық істерге тартылған.
Сыбайлас жемқорлық үшін сотталғандар ішкі істер органдарының қызметкерлері, әкімдіктердің қызметкерлері, оның ішінде әкімдер, Қаржы министрлігі, Салық комитетінің қызметкерлері, әскери қызметшілер, ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау және қылмыстық-атқару жүйесі министрліктерінің қызметкерлері екенін көрсетті.
Халық тарапынан жалдамалы жұмысшылар, автокөлік құралдарының жүргізушілері, жұмыссыздар, кәсіпкерлер мен компания басшылары (ЖШС, Ақ) сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жиі жасаған.
Transparency Kazakhstan сарапшылары сыбайлас жемқорлық қылмыстарынан басқа, мемлекеттік қызметшілер жасайтын басқа да бұзушылықтар мен қылмыстарды зерттеді.
"2018 жылғы деректермен салыстырғанда мемлекеттік қызметшілер қылмыстарының жалпы массивінде сыбайлас жемқорлық қылмыстарының динамикасы 45-49%-дан 34,9-38,4%-ға дейін төмендегені байқалады. Сонымен қатар сыбайлас жемқорлық қылмыстары-мемлекеттік қызметшілер жіберген бұзушылықтар тізімінде ең көп таралған", – деп атап өтті сарапшылар.
Екінші орында меншікке, денсаулыққа, көлік саласындағы бұзушылықтарға, сондай-ақ басқа азаматтардың жеке басына, бостандықтары мен құқықтарына қарсы құқық бұзушылықтар.
"Жалпы мемлекеттік сала қызметкерлері жасаған қылмыстардың төмендеу үрдісі байқалады. Тәртіп бұзушылардың үштігін ішкі істер органдарының қызметкерлері, әкімдер мен әскери қызметшілер ұсынады", – делінген зерттеуде.
Зерттеу аясында сыбайлас жемқорлық қылмыстарынан зардап шеккен азаматтар туралы мәліметтер жинақталды.
"Жыл сайын сыбайлас жемқорлықтан зардап шеккендердің үштен бірі әйелдерге тиесілі: 2019 жылы – 39, 2020 жылы – 49 және 2021 жылы – 30. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарынан зардап шеккендердің негізгі үлесі жастар мен орта жастағы адамдарға тиесілі: 27,6% – 21-29 жас аралығында және 43% – 30-39 жас аралығында", – дейді сарапшылар.
