Мемлекет басшысының Нью-Йоркке сапарының басты оқиғасы оның БҰҰ Бас Ассамблеясының 77-ші сессиясының жалпы пікірталастарына қатысуы болды, деп хабарлады Ақорданың баспасөз қызметі.
Бас халықаралық трибунадан сөйлеген сөзінде Қазақстан көшбасшысы БҰҰ штаб-пәтеріндегі кездесу әлемде гео-саяси тайталастың жаңа кезеңінде өтіп жатқанын мәлімдеді.
"Тәртіп пен жауапкершілікке негізделген әрі бұрын қалыптасқан халықаралық жүйенің орнын хаос пен болжауға келмейтін жағдай басып отыр. Тежемелік және тепе-теңдіктің жаһандық жүйесі бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтап қала алмады. Қауіпсіздік архитектурасы келмеске кетіп барады. Әлемдік алпауыттар арасындағы өзара сенімсіздік жылдам арта түсті. Әлем жаңа әскери қақтығыс ошақтарының құрбанына айналды. Біз екі буыннан кейін алғаш рет ядролық қарудың қолданылу қаупімен бетпе-бет келдік", – деді Президент.
Сондай-ақ ол текетірестер жасанды кедергілер мен экономикалық оқшаулануға әкеліп жатқанын атап өтті. Экономикалық және саяси санкциялар азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету тізбегін жойып, миллиондаған адамдарға, әсіресе қоғамның осал топтарына қауіп төндіретін "жаңа нормаға" айналды. Бұл қиыншылықтар өсіп келе жатқан инфляцияға, жұмыс орындарын жоғалтуға және дамушы елдердің әлемдік экономиканың құлдырауынан үрейленуіне қатысты қазіргі сын-қатерлерді тек күшейте түседі. Бұл күйзелістер, түптеп келгенде, климаттың өзгеруіне қарсы күресу және орнықты дамуды қолдау жөніндегі әлем келіскен жедел шаралардың жүзеге асырылуына айтарлықтай кедергі келтіреді.
Қазақстан президенті осыдан 77 жыл бұрын БҰҰ-ның негізін қалаушы мемлекеттер Ұйымның Жарғысына халықаралық құқықтың қағидаттары мен нормаларын енгізу арқылы, осы уақыт аралығында біздің қызметімізді тиімді реттеп келгенін атап өтті.
Сондықтан қазір осы әмбебап Ұйымның негізінде қалыптасқан іргелі қағидаттарға қайта оралудың маңыздылығы сөз болды.
Атап айтқанда, мемлекеттер егемендігінің теңдігі, мемлекеттердің территориялық тұтастығы, мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүруі секілді бастапқы үш қағидат арасындағы байланысты қайта зерделеу қажеттілігі туындап отыр.
"Бұл үш қағидат өзара бір-біріне тәуелді. Осы қағидаттардың бірін сақтау қалған екеуін ұстануды білдіреді. Ал олардың бірін бұзу, басқа екеуін бұзған болып саналады. Дәстүрлі және ядролық қарусызданудың жаһандық жүйесі әлсіреген кезде аталған үш қағидатқа қауіп төнеді. Керісінше, үш қағидаттың түгел сақталуы олардың күшеюіне ықпал етеді. Бұл қағидаттар бірге кеңейтілген мемлекетаралық ынтымақтастықтың келесі үш деңгейіне негіз болады: субөңірлік, өңірлік және жаһандық. Бұл адамзат үшін пайдалы. БҰҰ аясында бекітілген құндылықтар жүйесі әлемнің түкпір-түкпіріндегі миллиондаған адамға үміт сәулесі болып қала береді", – деді ел басшысы.
Қасым-Жомарт Тоқаев БҰҰ-ны, сондай-ақ олардың негізінде жатқан ынтымақтастық рухын негізге ала отырып, осы бағаларды батыл қорғауға шақырды.
"Басқаша айтқанда, біз қол қусырып, әлемнің полярлануына және бөлшектенуіне көне алмаймыз. Біз ортақ мұрамыз бен игілігімізге нұқсан келтіретін батылсыздыққа немесе біржақты мүддеге жол беруге құқымыз жоқ. Көп нәрсеге тәуекел етуге тура келеді. Осыған байланысты Қазақстан инклюзивтілік, көпжақтылық және ізгі ниет жолында тиісті субъектілердің бәрімен ынтымақтастық орнатуға дайын", – деді Президент.
Мемлекет басшысы қазіргі заманғы сын-қатерлерді тек ұжымдық күш-жігермен ғана өзгертуге болады деген пікір білдірді. Осыған байланысты ол бірқатар тәсілдерді белгіледі.
"Өткен жылдардағы көптеген және көбіне өзара байланысты дағдарыстар жаһандық басқаруда айтарлықтай кемшіліктер бар екенін көрсетті. Олар БҰҰ-ны жаңғырту және реформалау қажет екенін айқындап берді", – деді Тоқаев.
Қазақстан басшысы БҰҰ Бас хатшысының "Біздің ортақ мәселеміз" атты баяндамасында айтылған ұсыныстарды құптады.
Оның ойынша, аталмыш ұсыныстар БҰҰ Жарғысының ережелерін бекітуге, көпжақтылыққа тың серпін беруге, қолданыстағы міндеттемелердің жүзеге асырылуын күшейтуге, жаңа сын-қатерлерге қатысты нақты шешімдерді келісуге және Ұйымға мүше мемлекеттердің өзара сенімін қалпына келтіруге зор мүмкіндік береді.
Қасым-Жомарт Тоқаев жаһандық сын-қатерлер мен дағдарыстарға қарсы қабылданатын қарапайым іс-шаралардан оларды болдырмауға және сапалы болжауға, сондай-ақ саяси бағыттарды стратегиялық жоспарлау және әзірлеу аясындағы бағалау әдістерімізді жұмылдыруға көшу керектігін басып айтты.
"Қазақстан 30 жыл бұрын дәл осы мақсатпен Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөнінде кеңес (АӨСШК) құруды ұсынды. Жаңа сын-тегеуріндер мен қауіп-қатерлерге байланысты алдағы қазан айында араағайындық пен бітімгерлікке атсалысу мақсатында өтетін Саммитте АӨСШК толыққанды халықаралық ұйымға айналады деп үміттенеміз", – деп хабарлады мемлекет басшысы.
Мемлекет басшысы Шығыс пен Батыс арасында адал диалог, сондай-ақ өзара сенім мен көпжақты ынтымақтастық қағидаттарына негізделген қауіпсіздіктің жаңа жаһандық парадигмасын орнатуға шақырды. Президент ядролық державалардың өсіп келе жатқан бәсекелестігі мен риторикасына, сондай-ақ Ядролық қаруды таратпау туралы шарттың жалпы конференциясы аясында ілгерілеу жоқ екеніне алаңдаушылық білдірді.
Мемлекет басшысы ядролық реттеу Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі бағыттарының бірі екенін атап өтіп, біздің еліміз ядролық қарудан азат әлем үшін күресті жалғастыратынын айтты. Қасым-Жомарт биологиялық қауіп-қатерлерді басқаруға және азайтуға бағытталған шұғыл шаралар қабылдау қажет екенін алға тартты. Осыған орай бұған дейін ұсынған Биологиялық қауіпсіздік жөнінде халықаралық агенттік құру туралы бастаманы іске асыруды ұсынды.
Мемлекет басшысы халықаралық ынтымақтастық кеңейтуді талап ететін тағы бір басым міндет ретінде климаттың өзгеруіне қарсы күресті атап өтті.
"Егер жағдайды жақсартқымыз келсе, жылдам іске көшуіміз қажет. Көпшілігіміз қазірдің өзінде бұл бағытта батыл қадамдар жасадық. Қазақстан 2060 жылға қарай еліміздің энергетика секторының мұнай мен газға тәуелділігінен көміртегінен бейтарап экономикаға толық көшіру міндетін алды. Ғаламшарымызды құтқару үшін бұрын-соңды болмаған көлемде инвестиция қажет. Бірақ климаттың өзгеруіне қарсы күрес даму немесе жаңғыру процесінің есебінен жүргізілмеуі керек. Сондықтан осы жылы өтетін COP27 климаттық конференциясында Ұйымға мүше мемлекеттер, сондай-ақ жаһандық бизнес-қоғамдастық климатқа қатысты қаржыландыру жөніндегі өз міндеттемелерін тағы да ұлғайта түсуі керек", – деп мәлімдеді Президент.
Мемлекет басшысы бұл мәселе азық-түлік қауіпсіздігі саласындағы жаһандық дағдарыспен тікелей байланысты екенін атап өтті. Астық өндіруден әлемде жетінші орында тұрған менің елім – Орталық Азиядағы астық қоры ең мол мемлекет. Президент Қазақстан жаһандық азық-түлік тапшылығымен күресу үшін осы ауыл шаруашылығы әлеуетін пайдалануға дайын екенін хабарлады.
"Қазақстан алдағы уақытта да астық пен басқа да әлеуметтік маңызы бар азық-түлік өнімдерінің сенімді жеткізушісі болып қала береді. Сондай-ақ біз Қазақстанда орналасқан Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымымен, сондай-ақ БҰҰ агенттіктерімен ынтымақтастықты нығайтуға ниеттіміз. Бұл тұрғыда азық-түлік пен тыңайтқыштарды барлық санкциялар мен шектеулерден босату аса маңызды", – деді Тоқаев.
Мемлекет басшысы сондай-ақ сенімді, әртараптандырылған жаһандық транзиттік-көлік инфрақұрылымының маңыздылығына назар аударды. Осы тұрғыда Президент Қазақстанның Азиядан Еуропаға маңызды құрлық бойындағы дәліз ретіндегі рөлінің өсіп келе жатқанына назар аударды.
"Транскаспий халықаралық көлік бағытына немесе "Орта дәлізге" тың серпін берілді. Алдағы жылдары біз Қазақстан арқылы жүк тасымалының айтарлықтай арта түсетініне сенімдіміз. Біз Каспий теңізінің бейбітшілік пен жаңа мүмкіндіктер теңізі ретіндегі позициясын қамтамасыз етуіміз керек. Алдағы айларда Қазақстан сауда және жеткізу тізбегінің істен шығуы салдарынан туындайтын энергияға және маңызды шикізатқа қолжетімділіктің шектелуін азайтуға көмектеседі. Ұзақ мерзімді перспективада біз жасыл сутегі мен жаңартылатын энергия көздеріне ерекше назар аудара отырып, энергия көздерін әртараптандыруға ұмтыламыз", – деді Президент.
Қасым-Жомарт Тоқаев Орталық Азия елінің саяси-экономикалық өзара іс-қимылды нығайтуға бейілділігін атап өтті. Қазақстан басшысы өңірдің халықаралық ынтымақтастық үшін, оның ішінде өзінің табиғи және ауыл шаруашылығы ресурстары, адами капитал және транзиттік әлеуеті есебінен зор мүмкіндіктері бар екенін атап өтті.
Мемлекет басшысы өз сөзінде әділ Қазақстанның құрылысына бағытталған елімізде жүзеге асырылып жатқан ауқымды саяси және экономикалық реформаларға тоқталды. Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстандағы ішкі саяси іс-шаралар, оның ішінде президенттік өкілеттік мерзімін қайта қарау туралы айтты.
"Мен Президент өкілеттігін жеті жылдық бір мерзіммен шектеуді ұсындым. Бұл – Қазақстанда демократияны дамытудағы нағыз серпіліс. Осы ретте "Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет" деген менің формуламды қатаң ұстанамыз. Бұл формула Қазақстанның ұлттық мүдделеріне толық сәйкес келетініне сенімдімін", – деп қорытындылады Тоқаев.
