2018 жылдың басында елдің ішінде шығарылған және бейрезиденттерге тиесілі Қазақстанның мемлекеттік құнды қағаздар (МҚҚ) портфелі 474 млн доллар болды. Бұл 2017 жылдың III тоқсанының соңындағыдан 13,4%-ға көп және бір жыл бұрынғы көрсеткіштен екі есе жоғары. Ұлттық банктің аbctv.kz танысқан мәліметі осындай болды.
Қаржы статистикасынан бейрезиденттер инвестициясының көп бөлігі немесе қарыздың 86%-дан астамы яғни 408 млн доллар Қазақстанның қысқамерзімді ноталарына тиесілі болғанын көруге болады. Қалған 30 млн доллар қаржы министрлігінің қазынашылық облигацияларына тиесілі. Құрылымның бұлай болуының себебі – үкіметтің облигацияларымен салыстырғанда нотарлардың қысқамерзімді сипатқа ие болуында.
Өткен жыл бойына реттеушінің ноталарына деген сұраныс жоғары болды, тек III тоқсанда ғана бейрезиденттер теңге әлсіреген кезде өз қоржынындағы теңгедегі облигациялардың үштен бірін 220 млн долларға сатып жіберді.
Есте қаларлығы, бұл процесс мұнайдың қымбаттауы мен рубльдің нығаюы кезінде, сондай-ақ "Қазкоммерцбанк" АҚ-ты құтқаруға 2,6 трлн теңге салған кезде орын алған болатын.
Бейрезиденттер 19,03 млрд доллардың борыш міндеттемесін бақылайды, оның 72,6%-ы экономиканың басқа секторындағы банктер мен кәсіпорындарға тиесілі деп көрсетілген жылдық қорытындыда. Міндеттеменің 27,3%-ы ( 5,2 млрд доллар) Қазақстанның үлесіне тиесілі. Борыш міндеттемесінің 91,6%-ы шетелде шығарылған құнды қағаздарға тиесілі және олар шетелдік валютада ұсынылған.
Теңгедегі мемлекеттік борышқа деген сұраныс нарыққа пайыздық мөлшерлеменің айырмасынан пайда көруге тырысатын валюталық алыпсатарлардың келуімен байланысты болып отыр. Керри-трейд (сarry-trade) – қор және валюта нарығындағы аса танымал инвестициялық стратегияның бірі. Оның мақсаты мөлшерлеменің пайызынан пайда көру.
Іс жүзінде ол бір валютада қарызға алып одан әрі қарай басқа валютада (мысалы, МҚҚ) ұсынылған өндірістік құралдарға қайта инвестициялаудан көрінеді. Бұл ретте инвестиция салынған валютаның табыстылық мөлшерлемесі міндеттеме бойынша шығыннан асып кетеді.
2017 жылдың I жартыжылдығының қорытындысы бойынша бейрезиденттердің теңгелік МҚҚ-ы портфелі 640 млн долларға жеткен, бұл бір жыл бұрынғы деңгейден 10 есе көп. Сұраныс кездейсоқ емес және ол арбитраждық мөлшерлемелер арқылы теңгеден алыпсатарлық жасаудың экономикалық негізінен туындап отыр. Ұлттық банктің өзі есебі бойынша, carry-trade операциялары өткен жыл бойына пайда әкелген.
"2017 жылы теңгенің айналым бағамының өзгеруі күткендей, орта есеппен 6%-ды құрады, бұл ретте, ішкі және сыртқы мөлшерлеменің дифференциалды орташа мәні 8,9% болды. Осыған сай 2017 жылы сауда бұырынғыша қалды", – делінген реттеуші зерттеуінде.
Осы арада "Қазақстан даму банкі" АҚ-тың үш жыл мерзімге жылдық 9,5%-бен 100 млрд теңге мөлшерінде теңгелік еуробондтарды алғаш шығарғаны туралы да еске салып кеткен жөн. Бұл қағазға деген сұраныс ұсыныстан 1,7 есе асып түсті. Отандық инвесторларға шығарылған еуробондтардың тек 2%-ы ғана тиді, ал қалғанын шетелдік инвесторлар сатып алды. Қазақстан Ұлттық банкі болса, керри-трейдерлерге жақсы жеңілдік жасауда. Осы жылдың 16 қаңтарында реттеуші Clearstream Banking S.A. Luxemburg (Clearstream)-пен бірлескен жоба туралы мәлім етті. Осыдан кейін екі апта өткеннен кейін қаржы министрлігі, "Астана" халықаралық қаржы орталығы мен Euroclear де осындай келісім жасады.
Бұл жерде әңгіме шетелдіктерді көлемі 12,9 трлн теңге немесе 37,8 млрд доллар отандық борыш нарығына қолжеткізуін жеңілдету үшін Қазақстанның МҚҚ-сын ірі клирингтік жүйеге қосу туралы болып отыр. Бұл шешім борыштық мемлекеттік қағаздардың өтімділігін арттырады, сонымен қатар оларды қарызға алу құнын төмендетуі мүмкін.
"Орташа мерзімді кезеңде капиталдың жылдамдығы артатын болады, осының әсерінен базалық мөлшерлеменің теңге бағамына әсер етуі ұлғаяды деп болжануда", – деп түсіндірді Ұлтты банк экономисті Денис Чернявский трансмиссиялық механизмді зерттегенде.
Қазақстандық МҚҚ-ны ірі клирингтік жүйеге қосудың кері жағы сыртқы жағымсыз әсер жағдайында теңге бағамының үлкен құбылмалығы, сондай-ақ мемлекеттік облигациялардың жаппай сатылымын жасап шетелдік инвесторлардың кетуіне әкелуі мүмкін негізгі және негізі емес факторлардың әсер етуі болуы ғажап емес. Мұны қазір Ресейден байқауға болады. Оларда АҚШ тарапынан жаңа санкцияның орын алуынан кеткен инвесторлар ағыны рубльдің түсуіне әкелді.
Қазақстанның МҚҚ-сы – Қазақстан Республикасының қаржы министрлігі (қазынашылық облигациялар түрінде) мен Ұлттық банк (қысқа, орта және ұзақмерзімді ноталар) атынан айналысқа шығарылған борыштық құнды қағаздар.
Гүлназ Ермағанбетова, Камила Абдиева
