Шараны Еуропалық Одақ, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы, Денсаулық сақтау министрлігі, сондай-ақ Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің қолдауымен Қазақстан Медиа Альянсы ұйымдастырды.
Қазақстандық Медиа Альянсы Нұр-Сұлтандағы өкілдігінің директоры, "Atameken Business" медиахолдингінің бас директоры Қанат Сахария өз сөзінде атап өткендей, бұл мәселеге қатысты ақпараттың дұрыс таратылуы және халық арасында ақпараттандыру деңгейін арттыру суицидтің алдын алу бағдарламаларының табысты болуы үшін қажетті элементтер болып табылады.
"Қазіргі қоғамда БАҚ суицидтің алдын алуда маңызды рөл атқара алады. Өзіне өзі қол жұмсау туралы ойлайтын адамдардың көпшілігі бұл әрекетке екіұшты көзқарас танытады. Олар шынымен өлгісі келетініне күмәнмен қарайды. Әлсіз адамды өз-өзіне қол салуға итермелейтін факторлардың бірі БАҚ-да суицид туралы жиі жариялануы болып табылады. Яғни, суицид оқиғаларын кеңінен тарату суицидке бейім адамдарға кері әсер етуі мүмкін", - деп атап өтті Қанат Сахария.
Ол сондай-ақ журналистер мен бас редакторларға арналған декларацияның жобасын ұсынды, онда кәсіби қауымдастықты БАҚ-та суицид туралы ақпараттарды егжей-тегжейлі айтпауға шақырды. Яғни, материалда өзіне-өзі қол жұмсаудың орны, әдісі, себептері сияқты мәліметтерді ашпау керектігін айтты. Себебі мұндайда, суицидке бейім адамдар сипатталған істі әрекетке нұсқау ретінде қабылдай алады. Ол "Вертер эффектісі" деп аталады.
Өз кезегінде ДДҰ-ның Қазақстандағы елдігінің басшысы, доктор Кэролайн Кларинвал 2008 жылы ДДҰ елдерде психикалық, неврологиялық ауруларға қызмет пен көмек көрсетуді кеңейту үшін дәлелді техникалық басшылықты қамтамасыз ететін "Психикалық денсаулық бойынша айырмашылық" бағдарламасын іске қосқанын еске салды. ДДСҰ Қазақстанда бұл бағдарламаны жүзеге асыруға қолдау көрсетуде.
"2013-2030 жылдарға арналған ДДСҰ-ның психикалық денсаулық іс-қимыл жоспары аясында ДДСҰ мүше мемлекеттер 2030 жылға қарай елдердегі суицид деңгейін үштен бірге азайту үшін жаһандық жұмысты мойындарына алды", - деді Кларинваль ханым.
Еуропалық Одақтың Қазақстандағы Елшісінің орынбасары Мачей Адам Мадалински Еуропалық Одақтың суицидтің алдын алудағы озық тәжірибесі туралы айтты. Оның айтуынша, ЕО бұл проблеманы Қазақстан мен Орталық Азияда байқап отыр.
"Менің ойымша, бүгінгі пікірталас Орталық Азия мен Қазақстанда бағдарламаны жүзеге асырып жатқан және ковидтен кейінгі көмекке баса назар аударатын ДДСҰ-ның жаһандық саясаты тұрғысынан осы проблеманы қарастыруға жақсы мүмкіндік береді. Біз бұл бағдарламаның Қазақстанда және Орталық Азияның басқа елдерінде жаңа кезеңін асыға күтеміз", - деп бөлісті Мадалински мырза.
Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы басқарма төрайымының міндетін атқарушы Жанар Қалмақова өз сөзінде ақпарат жариялауда не нәрсеге назар аудару керектігіне тоқталды.
Оның пікірінше, суицид статистикасын барабар және аса сақтықпен пайдалану керек. Яғни, сенімді және шынайы ақпарат көздерін қолдану шарт, экспромттық комментарийлерге сақтықпен қарау керек. Сондай-ақ, баяндамашы атап өткендей, шағын сандарға негізделген жалпылаулар ерекше назар аударуды қажет етеді және "суицидтік эпидемия" немесе "әлемде суицид деңгейі ең жоғары орын" сияқты тіркестерді қолданудан аулақ болу керек, суицидтік мінез-құлықты әлеуметтік және мәдени өзгерістерге немесе қоғамдағы жағдайдың нашарлауына табиғи реакция ретінде қабылдауға болмайды, деп қорытындылады ол.
Елордалық психикалық денсаулық орталығының психотерапевті, суицидологы
Екатерина Миронова қайғылы статистиканы келтірді. Анықталғандай, әлемде өзіне өзі қол жұмсаулардың күнделікті саны шамамен 2200 жағдайды құрайды, бұл күніне 15 ұшақ апатына тең.
"Мен жақын маңдағылардың жанашырлығына және диалогтың мүмкіндігіне назар аударар едім. Адамға қандай да бір, тіпті бөтен біреуден "дұрыс" сөз тіркесі қажет деген елес. Оған сөз тіркесі емес, көзқарас керек. Бұл сенімде, көзқараста көрінуі мүмкін. Мұндай жағдайда сенім сөздері жеткіліксіз болуы ықтимал. Бұл психикалық процесс емес, ол үшін рухани байланыс, эмоционалды қолдау қажет, сонда адам біреуге керек екенін сезінеді, біреу оның тірі қалғанын қалайды. Ереже бойынша емес, шарт бойынша емес, жай адамгершілік негізінде. Өлімге дайын адам мұндай жанды кездестірсе райынан қайтады. Яғни, дұрыс сөздер немесе әрекеттер емес. Сіз жанашыр адам болуыңыз керек - бұл ең бастысы", - деп атап өтті суицидолог.
Оның ойынша, адамды кінәлауға, моральдық айыптауға болмайды, ісін ұятқа салып, қорқытуға болмайды. Мұның бәрі байланысты үзеді. Оның сезімін жоққа шығарып, ол түскен жағдайды сынауға болмайды.
""Бәрі өтеді", "бәрі жақсы болады" деген классикалық фразалар жұмыс істемейді. "Басқалардың жағдайы сенен де жаман", "Осыдан кейін тозақта күйесің", "Оны істегісі келетіндер бұл туралы айтпайды", "Сен жай ғана әлсізсің" деген сөз тіркестерінің мысалдары. Өзіне өзі қол жұмсау ниеті туралы сұрақтар қою маңызды және қорқыныш расталса, кәсіби көмекке жүгіну керек", - деп ескертті маман.
"Құқықтық медиа орталығы" қоғамдық қорының директоры Диана Окремова БАҚ-ның өз-өзіне қол жұмсау фактілерін жариялауда жіберетін қателіктерін келтірді. Оларға бірінші беттегі фотосуреттер, атышулы тақырыптар кіреді; мерзімінен бұрын қорытындылар; дәріптеу, сенсация, эмоционалдылық; жеке ақпараттың көптігі, толықтырулар, әдісті көрсету, өлім алды жазбалар, бейне; ұқсас тақырыптар бойынша материалдар таңдау; негативті бэкграунд.
ДДСҰ-ның Қазақстандағы өкілдігінің ұлттық психикалық денсаулық жөніндегі кеңесшісі Николай Негай психикалық денсаулыққа не әсер ететіні туралы айтты.
"Бұл биологиялық компоненттер: генетикалық және биологиялық сипаттамалар, тұлғалық сипаттамалар, физикалық аурулардың болуы немесе даму ерекшеліктері. Психологиялық компоненттер: күйзеліс және дистресс, психологиялық тұрақтылық. Әлеуметтік компоненттер: адамның қоғаммен байланысы және қоғамның оған байланысы.Осы үш құрамдас бөліктің барлығы сәйкес келген кезде ғана суицид орын алады. Яғни, өзіне өзі қол жұмсау әрбір адам үшін өте ұзақ процесс екенін түсіну керек - бұл бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылуы мүмкін. Ең бастысы, әр кезеңде біз мұның алдын алуымызға болады", - деп атап өтті спикер.
"Келешек" психологиялық орталығының және "Замандас 21" қоғамдық қорының психологы Варвара Полякова "Замандас" қорының 10 жылдан бері балалар мен жасөспірімдердің эмоционалдық әл-ауқатын қалыптастыру бағытында жұмыс істеп жатқанын айтып берді. Ол сонымен қатар жасөспірімдерде пайда болатын суицидтік мінез-құлқының себептерін келтірді. Олардың ішінде өлім туралы қалыптаспаған түсінік; қоғамда идеологияның болмауы; ерте өкініштерге әкелетін ерте жыныстық өмір; отбасындағы келіспеушілік; аутодеструктивті мінез-құлық; отбасы ішілік, мектепішілік немесе топ ішілік қарым-қатынасқа наразылық реакциясы; депрессия.
Панельдік пікірталасты қорытындылай келе, Қанат Сахария журналистер үшін суицид фактілерін жариялау бойынша оқыту семинарлары жайлы тілге тиек етті. Сондай-ақ адамдардың 111, 112, 150 сенім телефондарына психологиялық көмекке жүгіне алатынын еске салды.
