Соңғы бес жылда елімізде 214 932 автокөлікті кәдеге жаратылды. Ресми статистикаға сәйкес, елдегі автопарктерде жасы 20 асқан шамамен 2 миллион машина бар. Оларды өңдеуге тапсыру тиімсіз, ескі көліктерді тек қолдан-қолға сату ыңғайлы. Сондықтан біздің жолдардан ескі көліктер кетпейтіні анық. ТМД, Еуропаның кейбір елдерінде және Жапонияда автомобильдерді кәдеге жаратудың қалай жүзеге асатынын зерттеп көрген едік.
Ресей
Ресейде кәдеге жарату алымының базалық ставкасы 20 000 рубльді құрайды. Ол қозғалтқыштың литріне және автомобильдің жылына байланысты жоғарылату коэффициенттерін қолданады. Мысалы, 2021 жылы шығарылған, моторы 2.5 Toyota Camry үшін кәдеге жарату алымының мөлшері 281 600 рубльді (шамамен 1.6 млн теңге) құрайды. Егер сіз үш жастан асқан автомобильдерге арналған қалдықтарды бірдей көлемде есептесеңіз, онда сома 480 200 рубльге дейін артады (2.6 млн теңге). Ресейде 2010-2011 жылдардағы автомобильдерді қайта өңдеу бағдарламасы кезінде баға 3 000 рубльді құрады. Сондай-ақ ол сомма қайта өңдеу туралы келісім жасасқан кезде иесінен алынады. 2012 жылғы 1 қыркүйектен бастап кедендік рәсімдеу кезінде кәдеге жарату алымы өндіріле бастады. Сонымен қатар автомобильдер үшін базалық мөлшерлеме 20 мың рубльді құрады, жүк машиналары мен автобустар үшін – 150 мың. Төлемнің жалпы мөлшері машинаның техникалық сипаттамаларына және жасына байланысты болды. 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап ресейлік автоөндірушілерден кәдеге жарату алымы өндіріле бастады. Ал 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап автомобильдердің кейбір түрлері үшін жинау коэффициенті екі еседен астам өсті.
Жапония
Жапонияда автомобильдерді кәдеге жарату саласындағы заңнамалық актілер 2002 жылы пайда болып, құжаттар 2005 жылғы қарай күшіне енді. Сомасы 7 мыңнан 18 мың теңгеге дейін немесе 26 мыңнан 69 мың теңгеге дейін түрленеді. Бұл ретте оларды әрбір модель үшін автоөндірушілердің өздері бөлек есептейді. Ескі Toyota Avalon (MCX10) седанды кәдеге жарату, жинақтауға байланысты 12 мыңнан 12.7 мың иенге дейін (45.7 мыңнан 48.6 мың теңгеге дейін) тұрады.
Еуропа
Еуроодақ елдерінде жеңіл автомобильдерге арналған кәдеге жарату алымы шамамен 100 еуроны құрайды. ЕО-да сатылған АвтоВАЗ автомобильдерінің қайта өңдеу коэффициенті 97%-дан асады.
Украина
Украинада кәдеге жарату алымы 2013 жылдың 1 қыркүйегінен бастап енгізіледі. Сонымен қатар оның мәні машинаның жылына және қозғалтқыштың көлеміне байланысты есептеледі. Елде 2014 жылдан бастап бірыңғай ставкалар енгізілді. Автомобильдер үшін 5,5 мың гривен және жүк көліктері мен автобустар үшін 11 мың гривен.
Беларуссия
Беларуссияда кәдеге жарату алымы 2014 жылдың 1 наурызынан бастап енгізілді. Оның мәні автомобильдің санатына, жылына, қозғалтқыш көлеміне және мақсатына байланысты анықталды. Барлық жағдайларда кәдеге жарату алымы ресейлік ставкаларға сәйкес келеді. Бірақ Беларусь валютасына қайта есептеледі.
Халықаралық тәжірибе АҚШ сияқты кейбір елдерде автомобильдендірудің жоғары деңгейіне байланысты 1960 жылдарға қарай машиналарды кәдеге жарату бойынша дамыған инфрақұрылым қалыптасып үлгерді. Ескі автомобильдер массасының 70-90% қайта өңдеуге жатады. Америка Құрама Штаттарында машиналарды кәдеге жарату кәсіпорындары шамамен 14 миллион тонна болат, сынап, мұнай өнімдері және басқа материалдардың үлкен көлемін айналымға қайтарады. АҚШ-тағы артықшылық автокөлік иелері мен автомобиль өндірушілері машиналарды қайта өңдеу шығындарын көтермейді.
Алайда автомобильдендіру АҚШ-қа қарағанда аз және ескі машиналарды өңдеудің жақсы жүйесі болмаған еуропалық және кейбір басқа елдерде мұндай қызметті дамыту үшін қосымша инвестициялар қажет еді. Сонымен қатар экологтардың қысымымен Еуропа елдерінің билігі қайта өңдеу деңгейін 95%-ға дейін көтеруге шешім қабылдады.
1978 жылы Норвегияда машиналарды өңдеуге арнайы кепіл енгізілді. Бұл шамамен €300, оны көліктің бірінші иесі төлейді. Ал қайта өңдеуге тапсырған кезде ол соңғы иесіне қайтарылады.
Дина Әділ
