Ұйымның өз жобалары мен қызметкерлеріне қарызы 2,5 млрд долларға жетті.
Тедрос Аданом Гебрейесус өзі басқаратын Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) әртүрлі елдердегі өкілдерін жиып, жаһандық кеңес өткізді.
Health Policy Watch жариялағандай, осы әлемдік құрылтайда ұйымның жоғары лауазымды тұлғалары ДДСҰ-ның бюджеттік күйзелісі күткендегіден әлдеқайда салмақты болып шыққанын қынжыла мойындады.
Өйткені ұйымның 2025-2027 жылдардағы бюджет тапшылығы 2,5 миллиард долларды құраған. Яғни, оның дүниежүзі бойынша жүзеге асыратын жобаларына, қолға алған зерттеулеріне, әкімшілік шығыстары мен еңбекақы төлеу қорына осынша орасан зор қаржы жетіспейді деген сөз.
Айта кету керек, 2025 жылғы 23 қаңтарда АҚШ Президенті Дональд Трамп Американың ДДСҰ құрамынан шығатынын жариялады. Тиісінше, ұйым Құрама Штаттардан бір тиын жарна ала алмайды.
Бұл аз болса, ДДСҰ бас директорының іскерлік әкімшілендіру мәселелері жөніндегі көмекшісі Рауль Томас Американың бұған дейін де жарнасын толық төлемей келгенін мәлімдеді.
Оның дерегінше, АҚШ-тың алдыңғы лидері Джо Байденнің әкімшілігі жаһандық осы ұйымға 2024 жылғы 130 миллион доллар (шамамен 67 миллиард теңгедей) жарнасын сол бойы аудармапты.
Атап өтілгендей, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымындағы қазіргі қаржылық дағдарысқа Американың шығып кетуі басты себеп болды. 2022-2023 жылдары АҚШ бұл халықаралық ұйымға 1 миллиард доллардай міндетті және ерікті жарна аударған екен. Енді ДДСҰ ең басты "демеушісінен" айрылып отыр.
"Жалпы алғанда, АҚШ 2024-2025 жылдары ұйымға 260 миллион доллар берешек. Бірақ елін ұйымнан шығарып алғандықтан, заңдық міндеттемесі барлығына қарамастан, бұл қаражатты жаңа Президент Дональд Трамптың төлеуі неғайбыл. Биылғы қаңтарда Трамп АҚШ-тың ДДСҰ-дан шығатынын жариялады. Алайда бұл шешім тек 2026 жылғы қаңтарда күшіне енеді, себебі, ұйым мүшелері мүшелігін тоқтататынын бір жыл бұрын мәлімдеуі қажет", – деп жазды Health Policy Watch.
Тұйықтан шығуға талаптанған ДДСҰ бас директоры, доктор Тедрос Аданом Гебрейесус Атқарушы кеңестің биылғы ақпандағы отырысында бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының 2026-2027 жылдарға арналған бюджетін 4,2 млрд долларға дейін қысқартып тастады.
Алайда, ДДСҰ-да істеген маман, журналист Элейн Рут Флетчердің (Elaine Ruth Fletcher) хабарлауынша, қаржы тапшылығы бәрібір "апатты" жағдайға жетті.
"ДДСҰ-дағы бюджеттік дағдарыс анағұрлым терең әрі кең ауқымды! Оған келесі 2026-2027 жылдарға шамамен 1,9 миллиард доллар жетіспейді. Бұған қоса, 2025 жылдың соңына дейін тағы 600 миллион доллар дефицит қалыптасады", – деді Флетчер.
Гебрейесус мырза әлемнің "басты денсаулық сақтау агенттігінің" алдағы екі жылдық бюджетін 4,2 млрд долларға дейін азайтып тастағаны айтылды. Бұл тұрғыда 1,9 млрд доллар тапшылықтың туындауы – ДДСҰ-ға қалыпты жұмыс істеуі үшін қаржыландырудың 45%-ға жуығы (!) жетіспейді дегенді білдіреді.
Дәл осы суық хабарды ұжымға ДДСҰ-дағы жоспарлауға, ресурстарды үйлестіруге және оның жұмсалу тиімділігіне мониторинг жүргізуге жауапты маманы Имре Холло хабарлады.
Ал, Тедрос Гебрейесус ұйымның бүкіл әлемдегі қызметкерлері алдында Zoom арқылы сөз сөйлеп, "жоғарғы басшылықтан бастап, төменге дейін, барлық деңгейлерді және аймақтарды қамтитын" ауқымды персонал қысқартуды жүргізуге тура келетінін жариялады.
"Қысқартулар абайлап және стратегиялық басымдықтарды негізге ала отырып, жүзеге асырылады. Ол басымдықтарды анықтап жатырмыз және бұл жұмысты осы айдың екінші жартысында аяқтаймыз. Қысқартулардың ауқымы және қалай жүретіні туралы анығырақ ақпаратты сонда ұсына аламыз. Біз бұдан былай күш-жігерді тек негізгі функцияларымызға шоғырландырамыз. Бөлімдер, департаменттер мен бөлімшелер бір-біріне қосылады. Өзгелердің функциялары қалған қызметкерлерге жүктеледі", – деді ДДСҰ бас директоры Тедрос.
Бұл қысқартулар Америкада Илон Маск жүргізіп жатқан "күйретулерге" (Маск басқаратын DOGE қызметін америкалықтар "күйрету министрлігі" деп атайды) ұқсайды.
Ақпарат құралдарының жазуынша, ДДСҰ-ның "Басымдықтар жөніндегі жұмыс тобын" бас директордың орынбасары Майк Райан басқарады. Топ құрамына бизнес-операцияларға жауапты мамандар, Wellcome Trust көпмиллиардтық қайырымдылық ұйымының бұрынғы басшысы және басқасы кірген. Алайда осы үрдіс кезінде қызметкерлердің құқығын қорғап, кәсіподақ қызметін атқаратын ДДСҰ Персоналы қауымдастығының өкілдерін топқа қоспады.
Қауымдастық президенті Кэтрин Кирорей Корсини бұл процеске өзін жібермегені және шешім қабылдауға қатыстырылмайтыны туралы ұжымды хабардар етті. Соған қарағанда басшылардың олардың пікірімен санасу ниеті жоқ сыңайлы.
Қазіргі кезде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының штаб-пәтерінде және шамамен 120 елдегі өңірлік бөлімшелеріндегі штатта шамамен 9 473 қызметкер жұмыс істейді.
Корсини ханым кеңауқымды қысқартулар барысында ең осал топтардың зардап шегуіне қатысты қаупін білдірді.
Оның айтуынша, басшылық кететін қызметкерлердің 3 айлық еңбекақысын төлеуі керек, бірақ оған келісетін түрі байқалмайды екен.
Сондай-ақ, бала тууына байланысты демалысқа шыққан қызметкерлердің жағдайы не болатыны белгісіз. Ұйым енді штаттағы емес, контрактідегі қызметкерлерге, аутсорсқа және мердігерлерге басымдық беруі ықтимал.
Корсини ұйымға оң көзқараспен қараған Джо Байден тұсында Американың 2024 жылға арналған 130 млн доллар жарнасын уақытылы ала алмағаны үшін ұйым басшылығын айыптады. АҚШ-тан соны төлеуін дер кезінде табанды талап етпеген. Трамптың билік басына келуіне дейін созып алған.
"АҚШ дәстүрлі түрде кешігіп төлейді. Сондықтан жыл соңына дейін бізге ақша аударады деген сезімде болдық. Биылғы жыл басында да олардың жарнаны төлеуге қамданғанының бірқатар нышандары болды. Содан соң оны Вашингтондағы жаттығулар кезінде күттік. Ақыры ешқандай қаржы ала алмадық", – деді Рауль Томас.
Health Policy Watch ДДСҰ жоғарғы басшылығы мен директорларына – D1 және D2 деңгейлеріндегі 215 басшыға жыл сайын шамамен 100 миллион доллардай шығындап келгенін жазды. Бас директор Тедрос Аданом Гебрейесус өз түсініктемесінде бұл мәліметті жоққа шығаруға тырысты. Өйткені бұлардың қатарына өзі мен штаб-пәтеріндегі 11 адамнан тұратын төл командасы да кіреді.
Бірақ ақталғаны мойындағанға көбірек ұқсады: Тедростың мәлімдеуінше, Health Policy Watch биылғы 10 наурызда жариялаған есебінде айтылған "100 миллион доллар" тек басшылықты қана емес, P6 деңгейіндегі 86 қызметкерді де қамтиды.
Олардың кім екенін айтпады, тек ДДСҰ-дағы көптеген командалар мен бөлімшелерді басқаруда салмақты рөл атқаратынын жеткізді.
Дегенмен, Health Policy Watch хабарлауынша, есепте директорлар мен жоғарғы басшылықтың шығыстары жеке бағаланды. Нәтижесінде, жаһандық ұйымдағы бас директор бастаған 215 бастық Қазақстан және басқа елдер аударатын жарналардан 92 миллион долларды (шамамен 47 миллиард теңгедей немесе әрқайсысына шамамен 222 миллион теңгеден) қалтасына басып келген көрінеді.
Сондай-ақ, P6 категориясындағы 86 лауазымды тұлғаға қатысты жеке бағалау жүргізілген, ұйым оларға жалпы сомасы 37,5 млн доллар (шамамен 19,5 миллиард теңге) жұмсапты.
Осылайша, ұйымдағы басшыларға бір жылда 127,6 миллион доллар (шамамен 66 миллиард теңгеден астам) қаражат шығындалған.
Еуропалық ақпарат құралдары ДДСҰ-дағы "трансформацияның" тізгінін Тедрос мырза алғалы, яғни, 2019 жылдан бері ДДСҰ-ның командаларының, департаменттерінің және персоналының толық құрылымын жариялау тоқтатылғанын еске салады.
Соған қарағанда, ұйымды былық басқанға ұқсайды. Айта кетер жайт, әлем елдері пандемия кезінде ДДСҰ-дан лайықты көмек ала алмағанына өкпелі. Қазақстанға да коронавируспен өз бетінше күресуге, бюджетінен триллиондап шығындалуға тура келді.
ДДСҰ сондай-ақ қазақстандық ғалымдар ойлап тапқан QazVac вакцинасын мойындамай қойды. Ендеше Парламент депутаттары АҚШ үлгісімен Қазақстанның да осы ұйымнан шығуы мәселесін төтесінен қойса, артық болмас.
