Дүйсенбі күні бірқатар қазақстандық БАҚ “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” ЖШС-нің “ҚазМұнайГаз” ҰК” АҚ”-ға қатысты 1,1 млрд теңге бойынша апелляциясы сәтсіз болғанын хабарлады. Бір қызығы, талапкер компанияның соңғы иелерінің бірі ретінде Тимур Құлыбаевтың ұтылғанына ден қойылған. Мәселені терең талдайтын болсақ, мұндай шешімдердің елдің бүкіл инвестициялық ахуалына кері әсер ететінін түсінуге болады. Алайда, бүгінгі күннің шындығы сол кәсіпкердікі әуелден дұрыс емес әрі ол кінәлі боп шығады, деп хабарлайды inbusiness.kz сайты.
Десек те, “оқымадым, бірақ айыптаймын” сарыны басым жарияланымдарға қарамастан, осы олқылықтың орнын толтыруға тырысып, “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” ЖШС-нің сотта не дәлелдеуге тырысқанына қысқаша анықтама бере кетсек. Себебі, объективті талқылаудың болмауы – Қазақстанның инвестициялық климатының нақты барометрі. Сондықтан да мән-жайдан хабарсыз қарапайым адам үшін өте қысқа шолудан бастаған жөн.
Мұнай өңдеу зауытында мұнай өңделеді, нәтижесінде сұйытылған мұнай газы жанама өнім ретінде өндіріледі. Дайын сұйытылған мұнай газын сақтау және жөнелту керек, осымен “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” айналысады. Заңды түрде бұл актив толығымен жеке инвестициялар есебінен салынып, жұмыс істейді. Әдетте бұл зауыттың инвестициялық жобаны қаржыландыра алмаған кезде болады және оған инвестициялық келісім негізінде жеке инвестор көмекке келеді.
2022 жылғы 8 қаңтарда Энергетика министрлігі “ҚазМұнайГаз” ҰК” АҚ-ға “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” тарифін мұнай өңдеудің жалпы құнына қосуды тапсырды. Бірақ 2022 жылдың басынан бастап 2023 жылдың тамызына дейін Энергетика министрлігінің тапсырмасы орындалған жоқ. Қаңтардағы қайғылы оқиғалардан кейін құқық қорғау органдарының тұрақты тексерулері “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” тарапынан шарттың уақтылы жасалуына кедергі келтірді.
Оған қарамастан Атырау мұнай өңдеу зауытына барлық мұнай жеткізушіге 2022 жылы сұйытылған мұнай газын ауыстырып тиеу бойынша қызметтер көрсетуге шарт жасасу туралы хаттар жіберілді. Атап айтқанда, “ҚазМұнайГаз” ҰК-дан жауап та, қызметтерден бас тарту туралы болған жоқ, бұл шарттарды қабылдау және қызметтерді көрсету жалғасады деп қарастырылды. АМӨЗ өнімдерінің үздіксіздігін қамтамасыз ету мақсатында “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” жөнелтуді тоқтата алмады.
Шамасы “ҚазМұнайГаз” ҰК” осындай жағдайды пайдалана отырып, “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркімен” өзара қарым-қатынасты ресімдеуге асықпады, бұл өз кезегінде төлемсіз қызмет алуды білдірді. Мәселені шешудің әрекеті нәтиже бермей, салдарынан талап-арыз берілді. Сот тыңдаулары барысында “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” мен “ҚазМұнайГаз” ҰК”-ның хат алмасқаны анықталып, онда талапкердің ұлттық компанияға алынған газ көлеміне сәйкес тарифтер мен тиісті төлемдерді көрсете отырып, олардың өзара қарым-қатынасын ресімдеуді бірнеше мәрте ұсынғаны белгілі болды. Ұлттық компания тарапынан мәселеге қатысты талқылау жүргізілмейді. Сотта жауапкерлер газ тарифі белгіленген тәртіппен келісілмегенін әрі бекітілмегенін ғана айтады. Оған кімнің немесе ненің кедергі болғанын “ҚМГ” айтып отырған жоқ, ал судья сұрамайды да.
Осыған байланысты талапкер ұсынған құжаттарда “ҚазМұнайГаз” ҰК-ның “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” алдындағы міндеттемелерінің барын растамайтыны туралы жауапкердің заңды логикасын мойындайды. Жауапкердің “талапкердің өздері ұсынған 943 467 950 теңге берешегімен (ҚҚС-сыз), сондай-ақ көрсетілген уақытша тариф мөлшерімен және оның негізінде есептелген берешек сомасымен” келіскені туралы дерек назар аударарлық деуге болады. Мұның ойға сыйымсыз екенін судья әрі қарай талдап отырмаған сияқты.
Салдарынан мұнай берушілерден төлемдер болмаған жағдайда және зауыттың бүкіл циклі бойынша мұнай өнімдерін өндіруді тоқтатпау үшін “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” иелері компанияға 1,8 млрд теңге бере отырып, кәсіпорынның үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету үшін тікелей ақшалай құюды жүзеге асырды. Ақша құймаған жағдайда компания жұмысы тоқтар еді, себебі жалақы мен операциялық шығындарды төлейтін қаржы болмады.
2023 жылғы 10 тамызда “АМӨЗ” ЖШС мен “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” арасында сұйытылған мұнай газын қабылдау, сақтау, түсіру (ауыстырып тиеу) бойынша қызметтер көрсетуге № 891118 шартқа қол қойылды. Тараптар бекіткен тариф бір тонна үшін 12 893 теңгені (ҚҚС-сыз) құрады. Бірақ аталмыш шарт “АМӨЗ” ЖШС тарапынан көрсетілген қызметтер үшін төлем, оның ішінде “ҚазМұнайГаз” дебиторлық берешегін жабу қарастырылмаған.
Басқаша айтқанда, “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркі” “ҚазМұнайГаз” ҰК”-ға газды сақтау және жөнелту бойынша 1,1 млрд теңгеге қызметті субсидиялады. Ал жауапкер осы қызметтерді алу фактісін мойындайтын, шарттың болмауына негізгі мән-жай ретінде жүгінетін сот жауапкердің жағына шығады, Парк жұмысының технологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, мән-жайды түсінуге тырыспайды. Газды қабылдау-тапсыру актілерімен “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркінен” қызметтерді алу фактісін мойындай отырып, “ҚазМұнайГаз” ҰК” жеке инвесторлар үшін серіктес ретінде сенімсіздікті көрсетеді, нәтижесінде Президенттің елге инвестиция тарту бойынша жұмысты арттыру туралы тапсырмасы жұмыс істеп тұрған жоқ. Осы уақытқа дейін “Сұйытылған мұнай газын сақтау паркінің” жеке инвесторлары салынған инвестицияның орнын толтыра алмады. Негізгі квазимемлекеттік компанияның осындай әрекеті жобаларға инвестиция салмас бұрын жеке инвесторларды ойландыратыны сөзсіз.
