Бұл ретте қазақстандық Парламенттің депутаттары өз ісінде еліміздің діни басқармасының бұйрығын басшылыққа алмайтынын паш етті. Артынша Мәжіліс депутаты Азат Перуашев елімізде криптовалюталарды заңды түрде пайдалануға мүмкіндік беретін инфрақұрылымның керектігін Үкіметтің қаперіне салды.
Себебі, тиісті инфрақұрылым болмағандықтан, криптовалюталармен байланысты операциялардың, транзакциялардың 90%-ы құқықтық өрістен тыс жүреді.
Депутат Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұлттық құрылтайдың таяудағы, 2025 жылғы 14 наурыздағы төртінші отырысында цифрлық активтер индустриясын дамытуға тапсырма бергенін еске салды.
"Цифрлық активтердің заңды айналымын қамтамасыз ету, криптоайырбастау қызметін жүргізу және цифрлық майнингке инвестиция тарту үшін осы саланы реттеу ісін ырықтандыруда шұғыл шаралар қабылдау қажет! Бұл қадам еліміздің осы аймақтағы цифрлық қаржы технологияларының орталығы ретіндегі рөлін арттырады. Сондай-ақ цифрлық активтердің көлеңкелі айналымын азайтуға мүмкіндік береді әрі салық түсімін көбейтуге септігін тигізеді", – деді Президент.
Осыған орай Мәжіліс депутаттары Үкімет басшысы Олжас Бектеновке депутаттық сауал жолдап, онда Қазақстанда "криптобанк" құруды ұсынды. Үкімет өз ұстанымы әзірге жариялаған жоқ.
Қаржылық сарапшы Андрей Чеботарев "Курсивке" сұхбатында Қазақстанда криптовалюталар қалпымен көлеңкелі нарықта қалды деуге болмайтынын мәлім етті.
Оның айтуынша, цифрлық активтердің еліміздегі қолданысы заңмен реттелген.
"Сондай-ақ елімізде 2 юрисдикции әрекет етеді, бұлар – Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі және AFSA немесе "Астана" халықаралық қаржы орталығының қаржы қызметтерін реттеу комитеті. АХҚО аясында криптовалюта толығымен заңдастырылған. Демек, оны заңсыз деп, ҚМДБ шамалы жаңылыс айтып отыр. Цифрлық валюталардың болашағына Қазақстанда қауіп төніп тұрған жоқ", – деп санайды сарапшы.
Оның байламынша, ең бастысы, аталған қос юрисдикциялар өз ұстанымдарын үйлестіріп, келісімге келуі қажет. Өйткені Қазақстанда биткоинды сатқаны үшін азаматтарды жазалау жалғасуда.
"Қазақстанда болашақта криптовалюталарға түпкілікті тыйым салынады деп ойламаймын. Тіпті ҚМДБ оны толығымен тыйым салынған нәрсе деп жарияласа да, мемлекеттік тұрғыда ешқандай қауіп-қатер байқап тұрған жоқпын. Бізде мысалы, сол сияқты спирттік ішімдіктер де "харам" саналады. Бірақ оның саудасына тыйым салынған жоқ. Адамдардың ішімдік ішуіне өкінішке қарай, тосқауыл қойылмаған", – деді Чеботарев.
Дінтанушы Серікбол Биляловтың пікірінше, Қазақстан цифрлық валютаны пайдалануды толық заңдастырып, еркін айналымға жіберсе, ҚМДБ да ұстанымын қайта қарап, оған тыйымын алып тастауы мүмкін.
Бұл тыйым биткоиннің қазіргі жағдайына сәйкес шығарылған.
Ол өткен жылы өзбектер криптовалюта саудасына тыйым салу туралы пәтуа шығарғанын айтты. Өзбектер де қазақстандық діни басқарма ұстанып отырған қағидаттарға, дәйектемелерге сүйенді.
Бірақ ізінше Өзбекстан мұсылмандары басқармасының пәтуалар орталығы мұны жоққа шығарып, кешірім сұрапты. Сонда бұл мәселе әлі де "ауқымды зерттеуді" талап ететіні айтылған.
Сондықтан дінтанушылардың түсіндіруінше, егер уақыт өте келе цифрлық ақшалар Шариғат талаптарына сәйкес келе алса, онда пәтуа өзгеруі мүмкін. Сарапшы Қазақстанның да өзбектердің үлгісіне жүгінуі ықтимал екенін жеткізді.
Мұсылман елдерінде цифрлық валюталарға қатысты ортақ ұстаным әзірге бекітілмеген. Сонымен қатар оны заңдастырған елдердің қатары көбеюде. Мысалы, Біріккен Араб Әмірліктерінде осы нарықты дамыту үшін жағдайлар жасалуда екен.
Иран 2019 жылы криптомайнерлердің ісін лицензиялау режимін заңдастырды. Мысыр алдымен тыйым салды, артынша, 2019 жылы рұқсат етті. Қазақстанда да майнерлердің қызметі заңдастырылған.
Өзбекстан мұсылмандары басқармасының Пәтуа орталығының мәлімдемесінде Шариғатта ақшаға қойылатын талаптардың криптовалюталарда жоқтығы алға тартылды.
"Оларды мемлекет ресми өндірмейді немесе ресми танымаған. Олардың бағасы күрт құбылады. Сондай-ақ онда құмаройындарына тән нышандар бар. Осының бәрі оларды пайдалануға тыйым салу үшін негіз болып табылады", – делінген еді өзбектердің пәтуасында.
Дегенмен, Пәтуа орталығы электронды күйдегі криптовалюталар да уақыт өте келе, Шариғатта ақша мен тауарға қойылатын талаптарға толығымен сәйкес келе алатынын атап өтті.
"Тек сонда ғана оларды пайдалануға қатысты байлам өзгере алады. Олар халал болғанға дейін мұсылмандар мұндай ақшалармен сауда жасаудан бойын аулақ салуға тиіс", – делінді хабарламада.
ҚМДБ дәйектемесі қандай?
ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің түсіндіруінше, криптовалютаның бірі биткоин (Bitcoin, BTC) – орталықсыздандырылған, тек қана дүниежүзілік желіде жүзеге асатын виртуальды валюта.
"Бұл жүйені әлемдегі ешбір банк, агенттік немесе мемлекеттік орган қадағаламайды әрі ол еш жерде басылып шығарылмайды. Бұл валюта – Bitcoin Mining аталатын процесс, яғни математикалық алгоритмдерді есептеуге арналған бағдарламаны қолданатын миллиондаған компьютердің жұмысы арқылы шығарылады. Негізі ұлттық валюталар алтын немесе ішкі өнім бойынша қарастырылады. Ал, биткоин ешқандай дүниемен қамтамасыз етілмеген", – деді кеңес.
Кез келген адам компьютер арқылы төл криптоақшасының орталық банкіне айнала алады. Сондай-ақ, дүниежүзілік желінің әрбір мүшесі ол операцияларды еш делдалсыз, ешкімнің қадағалауынсыз жүргізеді.
"Қазіргі күндегі биткоин криптовалютасы Шариғатқа қайшы келеді. Оған дәлел: біріншіден, Шариғат бойынша қандай да бір ақша негізге алынуы үшін мемлекет тарапынан шығарылуы керек және оның кепілдігі мен қорғауында болуы шарт. Әбу Али Хасан әт-Тауси: "Ғасырлар бойы ақшаны шығару құқығы патшадан өзгеге берілмеген" – десе, ибн Халдун оны былай түсіндіреді: "Ол – патшаның аса қажетті міндеттемелерінің бірі. Өйткені бұл арқылы адамдар өзара мәміле жасағанда ақшаның жасанды немесе жасанды еместігін ажыратады". Ал, биткоин ешбір ұлттық валютаның сипатына келмейді", – делінген ҚМДБ пәтуасында.
Өйткені ол мемлекеттік органдардың кепілдігімен әрі қаржылық заңдармен қорғалмаған. Нақты активтері жоқ, орталықтандырылмаған виртуальды ақша. Кез келген сәтте оның нарқы күрт өсуі немесе түсуі мүмкін. Бұдан адамдар зиян шегеді. Сондықтан бұл валютамен шұғылдану адамның мал-дүниесін арам жолмен жеуге әрі оның құқықтарын жоюға алып баратын көрінеді.
Екіншіден, сауда-саттықтың дұрыс болуы үшін сатушы мен сатып алушысы және ақша мен тауар белгілі болуы шарт. Алайда биткоинда барлық жағынан белгісіздік бар. Өйткені ол шифрлау принциптеріне сүйенеді, іс барысында адамның деректері туралы ақпарат болмайды.
"Биткоинның процестері көбіне жасырын жүзеге асады. Бұл өз кезегінде Шариғат тыйым салған алдауға, алаяқтыққа соқтырады. Алла Тағала Құранда былай дейді: "Уа, иман келтіргендер! Бір-біріңнің мал-дүниелеріңді арам жолмен жемеңдер. Ал өзара келісіп, ризашылықпен жасаған сауда-саттықтың жөні бөлек". Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) белгісіздік саудасына (ғарарға) тыйым салған. Сондай-ақ Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): "Кімде-кім бізді алдаса, ол адам бізден емес" деген", – деді ҚМДБ Ғұламалар кеңесіндегілер.
Үшінші дәйектеме: Шариғат сауда-саттықта зиянға жол бермейді.
"Биткоин валюта немесе тауар ретінде жауапты тараптардың бақылауынан тыс қалады. Бұл елдің ішкі экономикасына кері әсер беріп, қоғамның тұрақсыздануына алып баруы мүмкін. Өйткені ол арқылы тыйым салынған сауданың таралуы, ақшаның жымқырылуы, деструктивті топтардың қаражат аударымдары орын алуы ықтимал. Ал зиянның алдын алу керек. Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): "Өзіңе де, өзгеге де зиян тигізуге болмайды", – деген. Осыған орай биткоин криптовалютаны ақша деп негізге алатындай ешқандай ұлттық валюталардың сипаттары мен шарттары жоқ", – деді діни басқарма.
Бұған қоса, бұл валютада (ғиш) алаяқтық, белгісіздік, мемлекет пен жеке тұлғаларға зиян тигізу қаупі бар. Сондықтан бұған тыйым салынады. Мысыр елінің пәтуа комитеті және Еуразия мұсылмандарының пәтуа шығару кеңесі биткоинға тыйым салған екен.
"Үкім: биткоин криптовалютасы белгісіздік, алаяқтық және жеке тұлғалар мен мемлекетке зиян келтіретіндіктен Шариғат бойынша пайдалануға тыйым салынады", – деді ҚМДБ Ғұламалар кеңесі.
