Наурыз – жаңару мен жаңғырудың рәмізі. Сондықтан төл мерекеміздің мазмұнын байытып, оны барынша ерекшелеп, жаңаша атап өтуіміз керек. Бұл мерекені ата-бабаларымыз ерте дәуірден Ұлыстың ұлы күні деп тегін айтпағаны, мыңдаған жылдан бері дәл осы күнді жыл басы санағаны бекер емес. Бұл құндылықтан қазақ қоғамы біршама жыл жырақтап қалғаны белгілі. Оған тарихи жағдайлардың әсері болғаны да ақиқат. Десе де 1988 жылдан бері халыққа қайта оралған Наурызға әлі күнге қажетті деңгейде мән бере алмай отырғанымыз, мерекенің сипатын аша алмай келе жатқанымыз рас. Әз Наурыз мейрамын Ұлыстың ұлы күні ретінде лайықты мәртебеге шығару үшін не істемек керек?
Наурыз мейрамын тойлауға кеңес үкіметі 62 жыл (1926-1988) тыйым салып, кеңестік идеология ұлы мерекенің түпкі мағынасы мен маңыздылығын қоғам санасынан өшіруге барын салды. Бұл идеология жыл басын көктемде атап өту, ұлттық салт-дәстүрді сақтау, қоғам бірлігі, ағайын арасындағы татулық пен бауырмалдық, қайырымдылық, отбасылық сыйластық, табиғатқа қамқорлық деген ең маңызды қағидаттарды Наурыз мейрамымен байланыстырмауға тырысты. Оның орнына ортақ идеологияға тән жаңа жылды 31 желтоқсанда 24.00-ден бастап атап өтуді 1936 жылдан бастап "дәстүрге" айналдырды. Осылайша, кеңес дәуірінде ұлттық дүниетанымға жат әдеттер мен басқа құндылықтарды насихаттау идеологиясы жүрді. Содан бері бұл идеологияның ықпалы посткеңестік елдерде де, Қазақстанда да мықтап тұрып орнықты. Желтоқсан айының ортасынан басталатын қарбалас дәстүрге айналды. Жаңа жылдық шыршаны жағу, 31 желтоқсанда түнгі сағат 24.00-де Президенттің құттықтау сөзін күту, фейерверк пен отшашу ату, бенгаль отын жағу сынды "дәстүр", тіпті жаңажылдық дастарқан мәзірі әбден қалыптасты. Одан қалды 1 қаңтардан бастап Рождествоға (7 қаңтарға) дейін жұрттың жұмысқа кірісе алмай, жаппай демалуы да қалыпты жағдайға айналды.
Жаңажылдық іс-шаралар әлі күнге дейін ең басты мереке ретінде тойланатыны шындық. Әсіресе, отандық телевизияда жаңа жылға ерекше эфир кестесі құрылады. Қарап отырсақ, "Голубой огонек" форматындағы мерекелік бағдарлама әлі күнге дейін телевизиядағы шығыны ең көп телеөнім болып отыр. Мұндай қымбат телебағдарлама тіпті Республика күнін атап өтуге де қарастырылмайды. Ал жаңа жылдың образдары мен атрибуттары туралы әңгіме бөлек. Бұл атрибуттарға қоғамда да, нарықта да жылдан-жылға сұраныс арта түскен. Одан қалды кейінгі 20-30 жылда Батыстың "Christmas" мерекесі де қоғамда кең таралып үлгерді.
Әр отбасы үйінде міндетті түрде шырша орнатады, әр бала "Жаңажылдық шырша" іс-шарасын асыға күтеді. Тіпті, жаңажылдық корпоратив өткізу кез келген мекеме үшін басты іс-шараның бірі екені ақиқат. Аяз ата, Ақшақар, Санта Клаус образдарының қоғамға сіңгені соншалық, балалар әлі күнге дейін оларға хат жазады, арман-тілегінің орындалуын асыға күтеді. Одан қалды шыршаның маңына сыйлық қою, "Christmas" мерекесінің атрибуты – шұлық ілу сынды "жаңа дәстүрді" қоғам үрдіске енгізді. Жаңа жылға ерекше сәт ретінде қарау, бұл күнді таңғажайып ертегіге теңеу көпшіліктің санасына сіңген. Жаңа жылдың алғашқы секундтарында тілектерін айтып, арманын, жоспарын құрып жататынымыз шындық. Оған әсер еткен не?
Әрине, мұның барлығына мәдениет, киноиндустрия мен медиа салаларының әсері зор болғаны түсінікті. Қарап отырсақ, Аяз ата мен Ақшақар туралы мультфильмдер, "Морозка" сынды аңыз-ертегі фильмдер, "Тағдыр тәлкегі", "Карнавал түні", "Сиқыршылар" сынды көркем фильмдер әлі күнге дейін көрерменнің жаңа жылда асыға көретін телеөнімдері саналады. "Christmas" мерекесі туралы мультфильмдер мен фильмдердің санында шек жоқ. Бір ғана "Үйде жалғыз қалғанда" фильмінің қаншалықты сұранысқа ие екенін айтсақ та жеткілікті. Тіпті жаңа жыл мерекесінің айналасында бірнеше индустрия қамтылған. Жаңажылдық шырша жасаудан бастап түрлі ойын-сауық, қызмет көрсету түрлері жылдан-жылға дамып жатқаны рас. Ал Наурыз мейрамын осындай деңгейге шығару үшін не істемек керек?
Наурыз мейрамын бұрынғы дәстүрге тән бір күн емес, бірнеше күн тойлауды қолға алу қажет. 22 наурызға дейін атап өтілуге тиіс іс-шаралардың ортақ тұжырымдамасын қабылдау да маңызды. Әр кезеңнің тұжырымдамасын анықтауымыз керек. Наурыз мейрамына тән ежелден келе жатқан дәстүр бар, яғни мейрамның ең маңызды атрибуттары (ағаш отырғызу, бұлақтың көзін ашу, айналаны тазарту, көрісу, сарқыт пен сыбаға беру, т.б.) кеңінен насихатталуы қажет. 21 наурыздан 22 наурызға қараған түні күн мен түннің теңелуі табиғаттың таңғажайып құбылыс екенін, Наурыз мейрамын аңыздар мен мифтік образдар арқылы (Ай, Күн, Темірқазық, Үркер жұлдыздары және Күн астындағы Күнекей, Айдай сұлу Айсұлу, т.б.) балалардың санасына сіңіру аса маңызды. Барлық тіршілік наурызда оянатынын балаларға жеткізу үшін қазақ мифологиясындағы образдарды (Ойсылқара, Зеңгі баба, Қамбар ата, Шопан ата, т.б.) оятып, ертегі әлемін қайта жаңғыртуымыз керек. Балаларға арналған заманауи қиял-ғажайып фильмдер түсіріліп, мейрам осы фильмдер арқылы насихатталғаны абзал. Наурызда "ақ түйенің қарны жарылды" деген халық сөзінің мағынасын ұлттық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды көрсету арқылы аша түскеніміз дұрыс. Ақ дастарқанның молдығы, ақтың көп болуы, ағайын-туыстың ақ көңілі, көпшіліктің ақ пейілі, барлық өкпе-наздың кешірілуі сынды ұлттық қасиеттер қоғамды татулық пен бірлікке шақыратыны сөзсіз.
Ұлыстың ұлы күнінің (21-22 наурыз) ең басты образы Қыдыр атаны кеңінен насихаттағанымыз абзал. Қыдыр атаның ақ батасы – мейрамның басты рәмізіне айналғаны аса маңызды. 22 наурызда әр отбасы ерте тұрып, дастарқан жайып, ұлттық тағамдар, наурызкөже дайындап, Қыдыр атаның келгенін күту салтын қайта қалыптастыруымыз керектігі қатты сезіліп отыр. Қыдыр атадан бата сұрау, тілек тілеу, арманын айту сынды керемет дәстүр қоғамда қайта қалыптасса, ұтылмасымыз анық.
Бұл істерді орындау үшін медиа саласының артқарар рөлі зор. Наурыздың мән-мағынасын ашатын жаңа өнімдерді, мультфильмдерден бастап, көркем фильмдер, сериалдар мен романтикалық, фантастикалық фильмдерге, қиял-ғажап ертегілерді шығаруға, комедия, драмедиа жанрларындағы өнімдерге тапсырысты көбейтіп, қоғамға тартымды контент ұсынғанымыз ауадай қажет. Міне, осы істерге мән берілсе, Әз Наурызға жаңаша рең беріліп, Ұлыстың ұлы күнінің нағыз мән-мағынасы ашыла түсеріне сенім мол.
31 желтоқсанда түн жарымда күнтізбелік жыл санаудың басталуы – әлемде қалыптасқан үрдіс. Осы орайда Олжас Сүлейменовтің "Тауларды аласартпай, Даланы асқақтатайық" дейтін ойы есіме түсіп отыр. Десе де барша тіршілік оянып, табиғат құлпырып, жаңа өмірге қарбалас басталатын наурызда ежелгі дәстүрге сай Ұлыстың ұлы күнін лайықты қарсы алу – парызымыз.
