Қабылдауға ауыр болғанымен, бұл статистика – шынайы жағдайдың көрінісі, осынша отбасының қайғысы. Кейінгі уақытта да еліміздің көп аймағында жарық дүние есігін ашар-ашпастан сәбилер мен аналары ажал құшып жатқан деректер азаяр емес.
Таяуда Шу қаласында жүкті әйелдің ауруханада белгісіз жағдайда қайтыс болуы бұл тақырыпты өзекті ете түсті. Сайып келгенде, "отандық медицина ана мен балаға қаншалық көңіл бөледі?" деген сауал туындайды.
Дәрігерлер не дәме етеді?
Болып жатқан жайлар сәби күтіп жүрген отбасыларды бір үрейлендіріп қойғаны анық. Бұл мәселені осыған дейін Мәжіліс депутаты Нартай Сәрсенғалиев көтерген.
Келтірген ресми деректеріне жүгінсек, елде кейінгі 6 жыл ішінде ғана 19 128 баладан айырылыппыз. Әсіресе, Абай, Ақтөбе, Алматы, Жетісу және Ұлытау облысында ана құрсағына біткен бейкүнә шараналар мыңдап саналады. Елдің демографиялық ахуалына ауыр соққы болатын түйткілді мәселеге келгенде, Денсаулық сақтау министрлігінен бастап, жалпы елдің тұтас денсаулық сақтау жүйесі қауқар қыла алмай отыр.
Депутаттың дерегінше, елде 2019 жылы 3 360 сәби шетінесе, 2020 жылы – 3 286, 2021 жылы – 3 732 сәби қара жердің қойнына тапсырылған. Сондай-ақ, 2022 жылы – 3 154, 2023 жылы – 2 998 сәби тумай жатып жарық дүниемен қоштасыпты. Былтыр тағы 2 598 бала құндақталған күйі мәйітханадан шығарылған. Әрине, қарасақ азайып келе жатқандай көрінуі мүмкін, бірақ мәселенің түбінде мыңдаған тағдыр жатқанын аңғарған жөн.
– Ресми органдар сәби өлімінің азайғанын алға тартады. Бірақ кейінгі бір жылдың өзінде 2,5 мың баладан айырылып қалу – көңіл көншітетін көрсеткіш емес. Кейде көпшілік перзентханалар мен дәрігерлерді айыптап жатады. "Перзентханаға тірі барған аяғы ауыр әйелді табытпен қайтарғандар жауап берсін" деп талап етеді. Жұрт "перзентханада дәрігерге сыйақы бермесең, толғақ қысып, жаның көзіңе көрінгенде де көз қырын салмайды" деп шағымданады. Барлық ақ халатты жандарды айыптау да ағаттық, дегенмен саладағы солқылдақтықты жою қажет. Себебі ісіне салғырт қараған кей адамның кесірінен өмірін медицинаға арнаған мыңдаған білікті маманның атына кір келеді, – деген депутат Нартай Сәрсенғалиев.
Көрсеткіштің азайғаны рас па?
Көбіне медицина саласына ведомство Қазақстанда бала шетінеу көрсеткіші 90-жылдарға қарағанда әлдеқайда төмендегенін алға тартып, көрсеткіштерімен "мақтанып" жатады. 2015 жылы БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) техникалық қолдауымен сәби шетінеуіне қатысты деректер шығарылды.
Рас, Қазақстанда бала шетінеу көрсеткіші 90-жылдарға қарағанда әлдеқайда төмендеген. Мұны халықаралық сарапшылар да растауда. Мысалы, 90-жылдары 1000 сәбиге шаққанда 53 сәби шетінеген болса, 2015 жылы көрсеткіш 1000 сәбиге шаққанда 16-ға азайыпты.
Ал одан бері жағдай өзгерді ме? Мәселен 2022 жылды қарастырайық. Сол кезеңде 1 жасқа дейінгі қайтыс болған нәрестелер саны 3 154-ті құрады, 1 000 тірі туған балаға шаққандағы көрсеткіш – 7,68. Яғни, 2015-2022 жылдары аралығында сәби шетінеу көрсеткіші 2 есеге азайды деп топшылай аламыз.
Дегенмен бұның бәрі салаға бөлінген қыруар қаржының, медициналық жабдықтардың жеткізілуінің арқасы. Әйтпесе проблема түбегейлі жойылып, ана босанар алдында алаңдамайтындай хәлге толық жетпеді.
Ендігі сауал: сәби шетінеуге не себеп болуда? Қазақстанда нәресте өлімінің негізгі себебі ретінде перинаталдық кезеңде пайда болатын жағдайлар айтылады. Сәби дүние есігін ашқаннан кейінгі алғашқы 7 күнде болатын жайттар. Босану процесі ауыр өтсе, нәрестенің салмағы аз болып, шала туғанда, генетикалық немесе ауытқулары болғанда көпшілігі аптадан ұзамай өмірге қош айтысады. Қазақстан шала туған нәрестелердің өмірі сақтауда 70-80 пайыздық межеге жеткені айтылады. Шамамен шала туған әр 10 нәрестенің жетеуін немесе сегізін аман алып қалуға мүмкіндік бар.
Екіншісі себеп, туа біткен ауытқулар болса, үшіншісі, жұқпалы және паразиттік аурулар. Бұдан кейінгі орында тыныс алу органдарының аурулары тұрса, соңғысы – жазатайым оқиғалар. Сәби уланып қалады, жақындарының кесірінен жарақат алатын оқиғалар. Демек, статистикада кей ата-аналардың, бала күтушілердің жауапсыздығының да үлесі бар.
Қорыта айтқанда, есеп-қисап жағынан қарағанда елде сәби шетінеу оқиғалары шынымен азайып келеді. Бірақ тағы да қайталап айтқымыз келетіні – мәселе түбегейлі шешілген жоқ. Медицина ана мен бала өміріне қатысты тұсқа көбірек мән бергені абзал.
