Нақты табыстылық құралдарының танымал болып келе жатқанына корпоративтік облигацияларды сату көлемінің өсуі дәлел. Өткен бірінші жартыжылдықта сауда көлемі 420,3 млрд теңгеге жетіп, 2017 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 4,2 есеге өскен.
Саудаланып жатқан қарыздың көлемі эмитенттердің өз облигацияларын жабу есебінен азайып жатыр. Жыл басынан бері облигациялар нарығын капиталдандыру 8,1%-ға, 716,5 млрд теңгеге төмендеп, 8,1 трлн теңге болған. "ҚазМұнайГаз" ұлттық компаниясы қаржы нарығындағы табыстылықтың төмендеуінен болған қолайлы жағдайды пайдаланып, төрт халықаралық шығарымды мерзімінен бұрын жапты.
Қысқамерзімді құнды қағаздар ұзақмерзімді қағаздарға қарағанда аз табыстылыққа ие болғанда, мемлекеттік құнды қағаздарды шығарудан қалыптасатын тәуекелсіз табыстылық ауытқымасы классикалық сипатқа иеленіп отыр. Бұған дейін табыстылық ауытқымасы инверттелген болатын. Қазір тәуекелсіз табыстылық ауытқымасы 8,5% тікелей табыс әкелетінге көбірек ұқсайды. Қазір акцияларды тап осындай табыстылықпен қаржы министрлігінің мерзімділігі 10-15 жыл болатын құнды қағаздарына қоюға болады. Бұл мемлекеттік құнды қағаздарға қызығушылық танытып отырған инвесторлар үшін өте тартымды.
Алдағы екі-үш жылда депозиттер мен қысқамерзімді құнды қағаздарға қатысты мөлшерлеме 6% деңгейінде болуы мүмкін, ал қаржы министрлігінің қағаздарының табыстылығы 10-15 жыл мерзімде 8,5% болады. Квазимемлекеттік компаниялар бірінші санатты қарыз алушы дәрежесіне ие болғандықтан, мөлшерлеменің төмендеуі оларға қарызды тәуекелсіз мөлшерлеменің төменгі шегі бойынша тиімді қайта қаржыландыруға мүмкіндік береді. Осы мүмкіндікті компаниялар жақсы қолдануда.
Акцияларды орналастырудың басым бөлігі "ҚазАгро" квазимемлекеттік холдингіне тиесілі. KASE-де алты ай ішінде жеті компания 177 млрд теңге орналастырған, бұл былтырғы жылға қарағанда 2,2 есе артық. Мұның 120 млрд теңгесін тап осы "ҚазАгро" холдинг орналастырған. Компания ақшаны 10 жылға жылдық 9,5%-бен тартқан. Қалған орналастырулар аз болғанмен де, нарықтық сипатқа ие болды. Ақшаны тарту мөлшерлемесі нақты сектор үшін төмендеп барады, сондықтан компаниялар қарыз нарығына облигацияларды шығару арқылы шығуда, бұл 2018 жылдың жақсы тренді болды.
Облигациялардың қайталама нарығында бірлі-жарым ғана ірі келісім жасалды. Қайталама нарықтың өсімін нарықтық трейдинг деуге келмейді, өйткені келісімдердің көбі тиімділікті және басқа да себептерді қолдаумен байланысты болған. Қайталама нарық айналымының жартысынан көбі "Самұрық-Қазына" облигацияларына тиесілі болды.
Ұлттық банк қаржы министрлігінің алдын орап кетті
Корпоративтік облигацияларға қарағанда мемлекеттік қарыз нарығы барлық бағыт бойынша өсті. Жыл басынан бері нарықты номинал бойынша қаржыландыру 7,2%-ға ұлғайып, 711,5 млрд теңгеге жетті, ал сауда көлемі 44,7%-ға артып, 633,1 млрд теңге болды.
Айта кетерлігі, былтырғы жылға қарағанда мемлекеттік құнды қағаздардың бастапқы емес қайталама нарығы жоғары қарқынмен өсіп келеді, ол 3,3 есе өсіп, 97,2 млрд теңгеден 321 млрд теңгеге жеткен. Бастапқы нарыққа қаржы министрлігінің нарықта уақытша болмауы әсер еткені сөзсіз. Қаңтар айының соңынан бастап сәуір айының басына дейін қаржы министрлігі орналастыруға қатыспады, ал бұл келешекте инвесторлық сұранысты бірден ынталандыру керек болатын. Сондықтан 2018 жылдың алғашқы жартыжылдығында бастапқы нарықтағы сауда көлемі былтырғы жылмен салыстырғанда 8,3%-ға (28,2 млрд теңге), 312,1 млрд теңгеге дейін түскен. Алайда инвесторлар қаржы министрлігінің борышын Ұлттық банктің қысқамерзімді ноталарымен ауыстырды, ал ол қайталама нарықтың жалпы сауда көлемінің 69,7 %-ын құрады.
Қазақстан қор биржасы (KASE) басқарма төрағасының орынбасары Андрей Цалюктың пікірінше, мемлекеттік құнды қағаздардың қайталама нарығына резидент еместердің ерекше белсенділігі қарқын берді. Резидент еместер ноталардың бастапқы нарығына еніп, содан кейін доллар бағамының өсуінен қайталама нарықта нота ұсына бастаған. Оларды отандық инвесторлар сатып алған.
Екінші деңгейлі банктер мемлекеттік құнды қағаздардың бастапқы нарығында үнемі белсенділік танытады, ал алғашқы жартыжылдықта маңызды рөл атқармады. Олардың үлесіне орналастырудың 2,9%-ы тиесілі болған, ал қайталама нарықта банктер негізгі 67,4% көлемді алып кеткен. Мемлекеттік құнды қағаздардың бастапқы нарығы мықты институционалдық инвесторларға
(ең бірінші сақтандыру ұйымдарына) тиесілі болды, олар барлық көлемнің 81%-ына ие болған. МҚҚ-ның 16,1%-ын биржада еркін теңгелік өтімділік орналастыратын басқа заңды тұлғалар сатып алған. Есте қаларлығы, МҚҚ-ның қайталама нарығында институциональдық инвесторлар көлемнің тек 20,6% ғана алған, заңды тұлғалар 10,1%-ды алған, жеке тұлғалардың үлесіне 0,6% тиген. Ал резидент еместердің қатысуы 2,1% болған.
Резидент еместер валютаға басымдық беруде
Ноталар нарығы теңге/доллар бағамына әсер етті. Сарапшылар теңгенің әлсіреуіне басқа себептер бар дегеніне қарамастан, ноталар да өз үлесін қосты. 10 шілде күні жарияланған "II тоқсанның макроэкономикалық есебінде" Halyk Finance компаниясының сарапшылары санкциядан кейін доллардың 330 теңге шамасында тұрақталуы маусым айында теңгенің бірте-бірте 341 теңгеге дейін әлсіреуіне әкелді деп көрсетті.
"Біздің ойымызша, теңгенің құнсыздануына әсер еткен негізгі факторлардың бірі – ММҚ (негізінен Ұлттық банк ноталарын) ұстаушылар арасында резидент еместердің азаюымен байланысты болуы мүмкін", – деп көрсетілген есепте. – Нарықта басы артық өтімділік сақталуда, оны реттеуші нота шығарумен ауыздықтайды. Жылдың басынан бері нота табыстылығының тиімділік мөлшері 0,42 пайыздық көрсеткішке, маусымның басында 8,73%-ға дейін түскеніне қарамастан, құнды қағаздарды алу көлемі жоғары деңгейде".
"Негізінен Ұлттық банк ноталарында орналастырған шетелдік инвесторлар теңге нығайып келе жатқанына қарамастан, қазір ресейге қарсы санкциялар мен ФРЖ-ның мөлшерлемені көтеруінен өз активтерін қайтарып алуда, сондықтан теңгенің долларға қатысты бағамына қосымша қысымның болуын көріп отырмыз, – деді Андрей Цалюк. – Бұл нақты фактор деп айта алмаймын, бірақ та бірқатар жанама факторлардың болуынан, бұл орын алмай қоймады".
Қазір ақша нарығында өтімділіктің артуы байқалуда, ол ақша нарығындағы сауда көлемінің қысқаруында және индекстердің төмендеуінде көрініс табуда. Сонымен қатар KASE-де репоның жеті нарығы бар. Онда инвесторлар әртүрлі базалық активтермен келісім жасай алады. Инвесторлардың өздеріне репо нарығын таңдау мүмкіндігі олардың қаржы министрлігі шығаратын жаңа теңгелік шығарымға деген сұранысын ынталандырмайды. Қазір нарықта бірінші санатты қарыз алушылардың валюталық бондтарына деген сұраныс аз.
Мұны сезген Ұлттық банк шығаруды тоқтатты да, ақша нарығын реттеуді төмендетіп, артық ақшаны несие беру нарығына жібермек болды.
Сонымен бірге валюта нарығындағы жаңа шындық реттеушінің жоспарын іске асыруға кедергі жасауы мүмкін. Теңгенің долларға шаққандағы бағамының тұрақталуы, соңғы екі аптада 342 теңге шамасында болған құбылмалықпен ауысты. Соңғы аптада доллар 342,2 теңгеден 346,7 теңгеге дейін өсті. Ұлттық валютаның әлсіреуі шетелдік инвесторлардың нотталарды жаппай сатудың жаңа толқынына әкелуі мүмкін. Ал мұны жергілікті инвесторлар, ең бірінші банктер қуана сатып алады. Яғни несие нарығының қайта дәуірлеуі кейінге қалады деген сөз.
Алайда Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының (ҚҚҚ) сауалнамасына қатысқан сарапшылар айдың соңына қарай теңге шамалы болса да күшейеді дегенді айтып отыр. Halyk Finance сарапшылар жылдың соңына қарай инфляция шамамен 6,5% болады деген пікірде.
"Ұлттық банк нарықтағы ақша жағдайын жеңілдету саясатын белсенді ұстанады да, базалық мөлшерлеме 2018 жылы 8,5%-ға дейін төмендейді деп болжап отырмыз", – деді Halyk Finance сарапшылары. Мұндай жағдай орын алатын болса, реттеушіге несие нарығын орнынан қозғау ғана қалады.
Гүлназ Ермағанбетова, Татьяна Батищева
