Ресейлік алпауыт дәрі-дәрмек өндірушілердің мүдделерін діттеген РФ үкіметі өз нарығында сатылатын барлық дәрі-дәрмектерді "маркировкалау", яғни жаңаша таңбалауға көшу туралы шешім қабылдады.
Бұған ЕАЭО-ға кіретін өзге елдердің өндірушілері наразылық танытқан. Алайда одақтың басты басқарушы органы болып табылатын, Мәскеуде орын тепкен еуразиялық экономикалық комиссия (ЕЭК) Ресейдің "маркировкалауды" енгізуін одақтың бірыңғай дәрі-дәрмек нарығы үшін кедергі деп санамайтыны туралы шешімін жариялады.
Айта кету керек, еуразиялық одақтың дәрілік препараттар бойынша ортақ нарығы 2017 жылдың 6 мамырында еш жарнамалаусыз, тып-тыныш қана іске қосылған болатын.
Бұл ретте дәрілік заттарға мониторинг жүргізудің "бүкілодақтық" жүйесін ендіру мәселесі де пысықталған. 2018 жылдың 2 ақпанында ЕАЭО-ның тауарларды сәйкестендіру-идентификациялау құралдарымен таңбалау туралы келісімге қол қойылды. Бірақ бұл халықаралық құжат ұйымға кіретін бес елдің парламенттері тегіс ратификациялап болмайынша, күшіне енбейді.
Рас, бұл одақта барлығы тең, тек Ресей кең екені құпия емес: солтүстіктегі алпауыт көршіміз өзін өзгелермен ақылдасу рәсімдерімен шектемей, дәрі-дәрмекті таңбалауға өз бетінше кірісіп те кетті.
2017 жылдың 1 ақпанынан бастап, "Росздравнадзор" Ресейдің 6 өңірінде дәрілік заттарға белгі соғу сынағын жүргізді. Бұл науқанға тек өз ықтияр-ықыласын білдірген фармацевтикалық компаниялар ғана қатысыпты. Сынақ барысында дәрілік препараттардың сапасын анықтаудың және олардың қозғалысын қадағалаудың әртүрлі әдістері бағаланған, мониторинг жүзеге асырылған. Қорытындысында, дәрілік мақсаттағы өнімдердің айналымын реттейтін белгілі талаптар мен нормативтер түзілген.
Осыған байланысты енді 2018 жыл үдерінде дәрілік заттарды таңбалау міндетті рәсімге айналады. Яғни, шешім қабылданған, тек оны іске асыру мерзімдері нақтылануда.
Бұл жаңалық еуразиялық экономикалық одаққа мүше өзге мемлекеттер арасында біршама кернеу мен көңілтолмастық туындатқан. Олар Ресейдің дәрілерді міндетті "маркировкалауды" біржақты әрі жеделдетіп енгізуін құптамай, "қадағалау жүйесінің бүкіл одақ үшін әмбебап, бірыңғай болуын жақтайтындарын" білдірген.
Осыған орай еуразиялық экономикалық комиссия ортақ нарық аясында ЕАЭО құрамындағы барлық бес ел аумағында дәрі-дәрмекті таңбалауды енгізудің қаншалықты орындылығын қарастырып, отырыс өткізді. Жиында одақ ішіндегі дәрілерді таңбалау стандарттарының өзара үйлесімділігін қамтамасыз ету мәселесі талқыланған.
"Отырыс барысында одаққа мүше елдердің өкілдері осы бастамаға қатысты өз көзқарастарын ортаға салды, сын айтты. Мәселен, Беларусь жалпыға ортақ таңбалауды қолдайды, алайда "салдарынан дәрі-дәрмектің ақырғы тұтынушылар үшін бағасы артады", "өндірушілердің табысы азаяды" деп санайды. Бұл әсіресе, өмірлік қажетті және маңызды, бірақ қымбат емес препараттар үшін соққы болмақ. "Сондықтан маркировкалауды енгізуге асықпаған жөн" деген ұстанымда. Қазақстан болса, бұл бастаманы қызықты жоба санайды, бірақ оның егжей-тегжейін мұқият ойластырған жөн деп ұсынады. Армения өкілдерінің де пікірі осыған тоқайласты", – дейді сол жиынға қатысқан РФ кәсіби фармацевтикалық ұйымдар одағының атқарушы директоры Лилия Титова.
Әйткенмен, ЕАЭО көлемінде осыны енгізу туралы отырыста ешқандай да нақты шешім қабылданбады.
Сонымен бірге, Еуразиялық экономикалық комиссия өкілдері Ресейдің бұл жобаны өзінде енгізуін қуаттап шықты.
"Бақылау-идентификациялық белгілермен таңбалау дәрілік препараттар өндірушілерді Ресей Федерациясының заңнамасында қарастырылған белгілі бір талаптарға сай әрекет етуге мәжбүрлейді. Бірақ бұл ЕАЭО-ның бірыңғай дәрі-дәрмек нарығы үшін кедергі болмауға тиіс", – деп мәлімдеді ЕЭК дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналымы саласындағы жұмыстарды үйлестіру бөлімінің басшысы Дмитрий Рождественский.
Оның түсіндіруінше, еуразиялық одақ кеңесі дәрі-дәрмектің ортақ нарығының жұмыс жасауын қамтамасыз ету мақсатында 2016 жылғы 3 қарашада қабылдаған №76 шешімі бұған еш тосқауыл қоймайтын көрінеді.
"Ресейлік нарықтың ең қуатты бес ойыншысы Ресейде өндірілетін және өзге елдерден әкелінетін барлық дәрі-дәрмектерді таңбалаудың жаңа түрін, толық электронды нұсқасымен бірге әзірлеп шықты. Бұл нені білдіреді? Егер біздің кәсіпорындар өз жұмысын маркировкалау саласындағы осы талаптарға сай қайта құрып шыға алмаса, онда 2019 жылдан бастап, Ресейге өз өнімдерін өткізе алмайтын болады. Енді отандық саланы электронды базаны әзірлеу, аса қымбат тұратын құрал-жабдықтарды сатып алу және басқа да шығынды шаралар күтіп тұр", – дейді сала маманы, сарапшы Павел Коховец.
Айтпақшы, Ресей секілді, Еуропалық одақ та өз нарығын және тұтынушыларын жалған, контрафакт дәрі-дәрмектерден қорғау үшін фармпрепараттарды кодификациялауды ендірген болатын. Бірақ айырмашылығы сол, Еуроодақтың №2011/62/EU директивасы тек рецепт арқылы босатылатын дәрілік заттарды маркировкалауға міндеттейді. Сонымен қатар құжатқа сәйкес, Еуропалық ұжымға кіретін мемлекеттерде кодификациялауға жатпайтын рецептуралық дәрілердің арнаулы тізімі түзілуде. Оған адамдар көп тұтынатын арзан медикаменттер, сондай-ақ қолдан жасау физикалық тұрғыдан мүмкін болып табылмайтын препараттар кіреді. Осылайша, Еуроодақта айналымдағы барлық дәрілерді 100% таңбалау туралы еш сөз жоқ.
Ал Ресей болса, бағасына қарамай, барлық дәрі-дәрмектер таңбалауға міндеттеуде. Бұл туралы РФ денсаулық сақтау министрі Вероника Скворцова мәлім етті. Бұл ретте мысалы, белсендірілген көмір, анальгин, валидол және басқа да аса арзан сегменттегі дәрілер кірісі аздығы себепті, қолдан жасалмайтыны, ал оларды таңбалау бағасын бірнеше есе қымбаттатып жіберетіні туралы сарапшылардың байламы ескерусіз қалдырылды.
Қазақстандық өндірушілерді де бұл мәселе алаңдатады. Себебі, көлік-логистикалық және Ресейде қоймалау-сақтау секілді инфрақұрылымдық шығындары қосылғанда, маркировкалау шығындары олардың өнімін бәсекеге қабілетсіз етпек. Сол себепті отандық фармкомпаниялар Еуразиялық экономикалық комиссияға ең құрығанда тек 500 рубльден қымбат тұратын дәрілік заттарды ғана кодификациялау туралы ұсыныс енгізген-тін. Бірақ бұл ұсыныс та жайына қалатынға ұқсайды.
Сонымен, Ресейге өз фармөнімін өткізгісі келетін отандық компаниялар олардың қораптарын жаңа талаптарға сай, қайта жасап шығуға мәжбүр болады. Мұның сыртында қаптама сыртына екіөлшемді DataMatrix коды орналастыруға тиіс. Басқасын айтпағанда, қаптамадағы мәтін мөлшері 7 кеглден төмен болмауы шарт. Өндірушілерге дәрі-дәрмек жазуын көркемдемеуге, вензелді қолданбауға кеңес беріледі, себебі бұл қаріптердің оқылуын қиындатады. Олар ондай жағдайда жалған деп танылып, нарыққа жіберілмеуі, жойылуы ықтимал.
Сарапшылардың бағалауынша, бірегей кодты таңбалау және оған ілеспе басқа да операцияларды жүргізу үшін бір желіні ғана құрал-жабдықтармен жарақтандырудың тікелей шығыстары 70 миллион теңгеге түсуі мүмкін. Бұл жерде ірі фармацевтикалық кәсіпорындарда 30-40 қаптаушы желі болатынын ескерсек, бұл шара біраз инвестициялауды талап етеді. Алайда соның нәтижесінде өзіндік баға көтеріліп, салдарынан Ресейде қазақстандық өнімнің сұранысты жоғалтуы мүмкіндігін ескерсек, салынған инвестиция ақталмауы да ғажап емес.
Бақыт Көмекбайұлы
