Ресейлік режисер, қазақтың жиені Егор Кончаловский Abctv.kz тілшісіне эксклюзивті сұхбат берді.
– Танымал отбасыдан шыққан кейбір өнер өкілдері "талантымыз бізден де талантты ата-анамыздың тасасында қалып қойды" деп ақталып жатады. Бұл туралы не айтасыз?
– Голливуд пен Боливудта бұл құбылыс баяғыдан бар. Кейбіреулер алғашқы туындысымен топ жарып шығады да, бірден мойындалады. Ендібіреулер "таныла алмай қалдым" деп өкпесін кімге артарын білмей жүреді. Талантың тас жарып жатса, әулетіңнің атақ-даңқына сай болу үшін туыңды биік желбіретуге тиіссің. Бұлай болмаса, бағыңды басқа салада сынау керек. Әкенің, ананың, ағаның немесе басқа туысқанның даңқы мен дәрежесі кез келген адамға алғашқы кезде ғана жол ашады. Кейінгісі адамның өзіне байланысты. Қазіргі заманда актердің өнердегі тағдырын көрерменнің талғамы шешеді. Ал көрерменнің талғамымен санаспай, атақ-даңқтың жалына жармасқандар сайқымазаққа айналады. Бізде мұндайлар көп.
– Танымал әулетке тікелей туыстық қатынасы бар адамдардың өмірі немесе өнердегі мансабы өзгелерге қарағанда жеңіл болатын шығар.
– Сырт көзге солай көрінеді. Сіздің нені меңзеп отырғаныңызды түсіндім.
Біздің әулетте атақты адамдар көп. Оларды талантыңмен таң қалдыру қиын. Менің туыстарым ешқашан арзан абырой әперетін шешім қабылдамайды. Себебі Кончаловский-Михалковтарға құнсыз пиардың қажеті жоқ.
– Сіз тегін иемденіп жүрген тұлғалар шығармашылығыңызды қалай бағалайды?
– Осы сұрақты маған 10 жыл бұрын қойсаңыз, оның жауабы мен үшін де, көрермен үшін де маңызды болар еді. Қазір жасым 50-ден асты. Мені отбасыммен, туыстарыммен тек шығармашылық емес, бауырлық фактор байланыстырады. Арамыздың ашылып кетуіне себеп болған емес. Ал шығармашылығыма келер болсақ, олардың сын айтуына немесе пікір білдіруге толық құқы бар. Оларға менің киноларым жақын деп ойламаймын. Себебі әкемнің де, ағаларымның да жасаған дүниелері менің туындыларыма ұқсамайды. Бұл қалыпты жағдай.
– Әкеңіз бен ағаңыздың киноларын сырт көз ретінде сынай аласыз ба?
– Бұл сұраққа жауап беруге әлі дайын емеспін. Ішкі дауысымның 100 түрлі жауабы бар. Бірақ оның бірде-біреуін ақылым қабылдай алмайды. Ағам Никита Михалковтың ертеректе жасаған кинолары көбірек ұнайды. Бірақ ішкі дауысым әкем жасаған кинолар маған жақын екенін айтады. Бірақ оларды бір-бірінен бөліп, салыстырғым келмейді. Себебі екеуі де өз жанрын және көрерменін тапқан адамдар.
– Сіз Кончаловскийдің емес, Қазақстанның бір қиырында, қарапайым актрисаның отбасында дүниеге келсеңіз, өміріңіз қалай өрбір еді деп ойлайсыз?
– Бұлай болуы мүмкін емес. Мен өз отбасыммен және менімен бірге туған бауырларым және туысқандарыммен мақтанамын. Кончаловский-Михалковтардың отбасында дүниеге келу тағдырыма алдын-ала жазылып қойған.
– Сіздің жетістіктеріңізді Кончаловскийлердің атағымен салыстыратындар Қазақстанда да, Ресейде де көп қой...
– Бұл – тағдыр. Мен мұндай көзқарасқа үйренгенмін және сонымен өмір сүріп келемін. Соңғы кездері мұндай пікірге мүлде назар аудармайтын болдым.
– Сізге Кончаловскийлердің қайсысы көбірек әсер етті?
– "Әсер етті" деген сөздің көп қыры бар. Турасын айтсам, оларды ұстазым болды немесе көзқарасыма немесе мен жасаған киноға атсалысты деп айта алмаймын.
– Сіз отбасында анаңыздан өзге кімге жақынсыз?
– Бәрінен бұрын атама жақын болдым. Себебі тұңғыш немересімін. Ал тұңғыштардың орны бөлек. Атама мен жасаған кинолар ұнайтын. Мен үшін маңыздысы, атам өзінің немересі деген анықтауышты лайықты алып жүре алғаныма көз жеткізіп кетті.
– Ел ішінде әкеңіз Андрон Кончаловский мен ағаңыз Никита Михалковтың кинолары да, мінезі де бір-біріне ұқсамайды деген пікір бар.
– Олардың мінезінде ұқсастық көп. Осылай бола тұра олар бір-бірінен алыс. Никита Михалков тек орыстың киносына, тарихына және сондағы адамдардың өміріне басымдық береді.
– Анаңыздың өскен ортасының сіздің болмысыңызға және шығармашылығызға қандай әсері болды?
– Анам өскен ортадан географиялық жағынан алыста болдым. Сондықтан әсері болды деп айта алмаймын. Анамның екі ағасы мен әпкесі Қазақстанда тұрады. Олармен жиі араласа алмадым. Анам көп балалы ортада өсті. Нағашы атамыз әскери қызметте болғандықтан, үнемі көшіп-қонып жүрді. Отбасылық өмірлеріне әскери қатал тәртіптің ықпалы басымырақ болды. Анамның мінезінен, болмысынан атамыздың мінезі байқалатын. Осы мінез анам арқылы маған дарыған секілді.
– Сіз анаңыз Наталья Арынбасаровамен бір шаңырақта тұрасыз ба?
– Менің анамдай адаммен бірге тұрмау мүмкін емес. Анам дәмді ас дайындаған күн біз үшін мереке, анамның немерелері дегенде шығарға жаны бөлек. Ресейдегі өмірі анамның қанымен бірге берілген шығыстық менталитетіне кері әсер ете алмады. Осыған қатты қуанамын.
– Сіз осыдан 4 жыл бұрын кездескен кезде орыстарда шығыстық менталитет басым екенін айттыңыз. Өзіңіз жас күніңізден Ұлыбританияда, әкеңіз - АҚШ-та, анаңыз - Ресейде тұрды. Бұл фактор шығыстық менталитеттің өзгеруіне әсер еткен жоқ па?
– Рас, Азияға да, Ресейге де ес білгесін, ақыл тоқтатқан соң келдім. Сондықтан маған ресейліктердің де, азиялықтардың да үлкендерге деген қарым-қатынасы жат болып көрінді. Тіпті ата-анамен, жақын адамдармен араласудан да қалыппын. Анам менің бойымдағы өзгерісті шығыс әйелі ретінде қабылдай алмады. Мен олқылықтың орнын толтыру үшін
анама және өзімнің отбасыма арнап үлкен үй салдым.
– Бізде мұндай үйді қара шаңырақ дейді...
– Қазір анам тұратын үйдің біз тұрған үйден тек есігі ғана бөлек. Бұл анамның қалауы. Бірақ тәулік бойы біргеміз, бірге тамақтанамыз, басқаша болуы мүмкін емес қой.
– Киногер, жазушы және журналист биліктің тапсырысын орындаумен ғана күн көреді деген пікірге алып-қосарыңыз бар ма?
– Мен өзім үшін жауап берейін. Көңілім соқпаған дүниеге қолым бармайды. Мұны көрермен экраннан сезіп қояды. Экранның киесінен қорқамын. Егер сіз айтпақшы биліктің тапсырмасы сенің көзқарасыңмен үйлесіп жатса, онда неге қорқуға немесе бас таруға тиіссің. Мысалы Андрон Кончаловский "Сибириадасын" мемлекеттік тапсырыспен түсірген. Бұл кино Канн кинофестивалінде гран-при алды. Мен Оскар сыйлығын алу үшін ғана ірі жобаларды қолға алатындардың әрекетін қабылдай алмаймын. Бюджеті көп жобалармен жұмыс істеуді және жақсы кино түсіруді бәрі армандайды. Ал еңбектің әлемдік деңгейде бағалануы Құдайдың қолында.
– Сіздің армандауға да қорқатын, бірақ мазаңызды алып, жаныңызға жай таптырмай жүрген жоспарларыңыз бар ма?
– Автобиографиялық кино түсіргім келеді. Сонан соң моңғол шапқыншылығына дейінгі және одан кейінгі Орталық Азия тақырыбына тереңдеп барғым келеді. Осы тақырып арқылы өзімді танығым келеді. Тамырымызда кімнің және қай тайпаның қаны тулап жатқаны бәрімізге қызық қой. Бір ұлтқа тиесілі емес екенімді болмыс-бітімімнен білемін. Бірақ бұл мен үшін жеткіліксіз. Мен өзімді моңғолдың қаны араласқан азиялықпын деп айта аламын. Қазақстанда өзімді қазақ ретінде сезінемін. Мені көрген адам қазақтан ажырата алмайды. Кейде отбасылық демократия дегенді белден басып, барлығын билеп-төстегім келіп тұратын қасиетті қазақтардан сіңірген сияқтымын. Бұл менің еркіме бағынатын немесе еркімдегі қолдан басқарылатын мінез емес, қаннан берілген қасиет шығар.
– Жарты ғасырдан соң киноның қазіргі бағыты өзгеруі мүмкін бе?
– Киноны өзгерту үшін өзіміз өзгеруіміз керек шығар. Себебі кино біздің өміріміздің кері жаңғырығы ғой. Ендігі жарты ғасырдан кейінгі киноның қандай болатынын болжау қиын емес шығар. Ол үшін трендте жүрген кино бағытынан хабардар болу қажет.
– Дегенмен түйсігіңіз не дейді?
– Блокбастер жанр ретінде сақталып қалады. Тарихи жанр да басым бағытқа айналуы ғажап емес.
– Қазіргі трендтегі кинолар қандай көрерменге арналған?
– 3 D форматы киноға көрермен тартудың әзірге ең тиімді жолы болып тұр. Бұл жүйе батыс елдерінде кеңінен қолданылаа бастады. Қазіргінің жастары киноның мазмұнына емес, техникалық әсеріне, компьютерлік шешімге көп көңіл бөледі. Бұл тақырыпта соңғы нүктені технологиялық прогрес қоюы әбден мүмкін. Егер кино мен IT арасында үйлесім болса, әр сериясы 2-3 минуттан тұратын, метроның бір аялдамасынан екінші аялдамасына жеткенше көріп үлгеретін млн сериялы кинолар жасалуы мүмкін. Себебі мобильді контент киноның хронометражына әсер етпей қоймайды.
– Сіз батыстың киносынан қорғану арқылы жаһанданудан және өзін-өзі жоғалтып алудан мемлекеттің араласуымен ғана қорғана аламыз дегенді айтып жүрсіз. Қалай ойлайсыз, мемлекеттің қолында идеологиялық экспансиядан қорғанудың тетіктерін заңдастырып беретін құрал бар ма?
– Мұндай құралға ие мемлекеттер жер бетінде саусақпен санарлық. Француз бен Қытайдың киноиндустриясы жақсы дамыған. Олар жылына 800-1000 кинокартина шығарады. Оларға Оңтүстік Шығыс Азияның кинонарығы жететін еді. Қытайдың киносы бізге де келіп жатыр. Бізді батыстың ықпалынан мемлекет қана қорғайды. Өзін-өзі жоғалту деген тізгініңнен айырылып қалу деген сөз. Кинода тізгінді өзгеге беріп қойған ұлтты, мемлекетті басқару оңай. Себебі киноға 20-30 жас аралығындағы жастар барады. Бұл жастағы буын енді 10-15 жылда мемлекетті басқарады. Киноның мазмұнын тағы да батыстан көшіре бастадық. Киногерлер кинотехнология көмегімен экшн немесе блокбастер түсіруге басымдық бере бастады. Басқаша айтқанда батыстан ұрлауға да, үйренуге де қымсынбайтын болдық.
– ЕАЭО елдеріне ортақ кинокеңістік қажет екенін айтып жүрсіз, бұл өткенге оралу емес пе?
– Қазір көп елдер өз тарихын зерделеуге ерекше назар аударып жатыр. Кез келген тақырыптың түйіні бір-біріне көрші қонған елдердің тарихы түйіскен жерден басталады. Кино – өнер. Оның табиғаты өте сезімтал. Киноның табиғатымен үндесе алмайтын идеяны тықпаласақ, шошытып аламыз. Қазір ТМД елдерінде коммерциялық кинолардың бәсі басым, құны қымбат. Мұны түсінетіндер аз.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан Гүлбаршын Сабаева
