Құнды қағаздар - несиелерге балама
- Соңғы кезде банктер экономиканы несиелендіре алмай жатыр және компанияларға көмектесуге баламалық қор көзі- қор нарығы қаржыландыруды тартуы қажет деген пікірлер көптеп айтылуда. Бізде сауда алаңы, инвестициялық компаниялар, инвесторлардың белгілі бір ортасы бар. Біздегі сектор қаржылық нарыққа егер молынан кіре алмаса да, тым болмаса белсенді кіруіне не жетіспейді?
- Кез келген экономикада дәстүрлі түрде қаржыландырудың бірнеше арналары бар. Бәрінен бұрын, бұл банк шоттарында жеке және заңды тұлғалармен салынған қаржы есебінен, сонымен қатар қарыз нарығында банктердің тартатын капиталы есебінен өтімділігін қалыптастыратын банктер. Қаржыландырудың басқа арнасы- қорландырудың әр түрлі формалары бар ұлттық жинақтау. Бұл- институционалды инвесторлар, зейнетақы қорлары, сақтандыру компаниялары, аннуитеттерді ұсынатын өмірді сақтандыру жөніндегі компаниялар, жарналық инвестициялық қор қаражаты.
Өткен жылдарда бұл институттар белсенді дами бастаған болатын. Нарықта 13 зейнетақы қоры жұмыс істеді. Өмірді сақтандыру жөніндегі сақтандыру компаниялары аннуитетті өнімді ұсынғандықтан өздеріне сенімді болған-ды. Кейін зейнетақы қорлары нарықтан кетті. ЖИҚ жұмыстары тежелді. Өмірді сақтандыру жөніндегі компаниялар бұрынғыша жұмыс істеуде, бірақ та жаңа өнімді ұсынуға қажетті қаражатты инвестициялауда қиындықтар көруде. Ал ұлттық жинақтаулар өсуде. Ұйымдарда жинақталып жатқан қаражаттар айтарлықтай және инвесторлар үшін қолжетімді. Мысалға, БЗЖҚ-да 6 триллион теңгеден артық қаражат жинақталған және оған қосымша жеке тұлғалардың депозиттері де бар. Сонымен қатар, жеке тұлғалардың шетелде инвестициялап жатқан қаражаттары бар. Яғни, бізде инвестициялау үшін қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді қаражаттар бар және осы қаражат есебінен қаржыландыру арнасын дамыту керек.
- Бұл мәселе неге дәл қазір маңызды болуда?
- Себебі, экономика қаржыландыру тапшылығын көруде, дағдарыс салдарынан банктік ұсыныс тарылды, ал банктердің өзін мемлекеттік бағдарламалар есебінен қаржыландыру керек болып тұр. Банктерге зейнетақы қорлары, даму институттары мен мемлекеттік компаниялар қаражат бөлуде, ал бұл оларға экономиканың басым секторларын несиелендіруге мүмкіндік беруде. Олардың қатарында ШОБ және индустриалды-инновациялық бағдарламалар бар. Қазір, мысалға, индустиралды жобаларды қаржыландыруға мамандандырылған Қазақстанның даму банкі шикізатты емес экономиканы ұзақ мерзімді несиелендіруде зор үлеске ие.
Бір жағынан, қазір Қазақстанның экономикасында бірте-бірте дедолларизациялау кезеңі байқалады, әсіресе, бұл банктердің депозиттік базаларынан көрінеді. Заңды тұлғалардың шетелдік валютадағы салымдар үлесі жылдың басындағы 61,5%-дан бүгінгі күні 52,7%- ға төмендеген, жеке тұлғалардың шетелдік валютадағы салымдары жылдың басындағы 79,1%-дан бүгінгі күні 71,9%-ға дейін азайған.
Қалай болғанда да, ағымдағы жағдай потенциалды қарыз алушы компанияларға қор нарығын капиталды тартудың балама көзі ретінде қарастыруына жақсы негіз болуда. Басқаша айтқанда, KASE банк секторындағы ағымдағы қаржылық жағдай талаптарында, алаң қалайша Қазақстан экономикасының өсуіне қолдау көрсетудің балама көзі болуы мүмкін. Және банктік емес қаржыландыру арнасының тиімді жұмыс істеу мәселесі қарастырылуда. Осы себептерге байланысты Ұлттық банк қор нарығын қайта іске қосу туралы айтады. Сонымен қатар, биржа институционалды инвесторлардың және жеке тұлғалардың қаражаты негізінен экономиканың шынайы секторына жұмыс істеу керектігі мәселесін қойып отыр.
- Бұған не кедергі ?
- Бұл жерде потенциалды эмитенттердің мүмкіндіктерін түсіну қажет. Ақшаның бағасы және қорландыруға қолжеткізу, несиелік ұйымның талаптарына қатысты болатын банктерден несие алу – ол бір басқа. Ашық нарықта әр түрлі қор көздерінен қаражатты тарту- бұл мүлдем бір басқа жұмыс. Егер ірі компанияларға ақша қажет болса , олар әрқашан халықаралық нарықтарға шыға алады. Ол жерде компанияларға мөлшерлеменің құбылмалығы қысым көрсетеді және нарықтық жағдайға байланысты олар ақшаны тартудың қолайлы механизмдерін, яғни IPO немесе еурооблигацияны қолданады.
Теңгенің тапшылығы сияқты жағдайға шағын орта компаниялар аса бейім. Компанияларды қаржыландыру үшін жергілікті қор нарығының құралдары: акциялармен және облигациялармен орташа капиталдандыру мүмкіндігін жасау қажет. Акциялардың артықшылығы- олардың ұзақ мерзімді акционерлік капитал болуында, ол бірден қайтарымды талап етпейді, осы ретте инвестор үшін табыстылық бизнес тәуекеліне сәйкес келеді. Облигациялар- орташа мерзімді және ұзақ мерзімді қарыз капиталы. Бұл жерде мөлшерлеме жазылады және қаражатты банктік несиеге қосымша етіп қолдануға болады.
Алайда, біздің қаржылық жүйеде бұрмалану байқалады: қор нарығы банктерді қаржыландырады, ал олар содан кейін бизнестерді несиелендіреді. Институционалдық инвесторлар шынайы секторды тікелей несиелендіру бағытына басымдылық жасауы керек. Қаржыландырудың осы нұсқасы - қазір неғұрлым маңызды және шынайы.
- Сонда шынайы сектор қор нарығына ақшаның балама көзі ретінде қарауға дайын ғой. Компаниялар нарыққа қашан шықпақ? Биржалық белсенділік , сонымен қатар, меншік иесінің менталитетіне де байланысты, қаржылық ақпарат пен пайданы ешкімнің бөлісе бергісі келмейтіні белгілі ғой. Биржадағы соңғы жағдайлар менталитеттің жақсарып келе жатқандығын айтады. Сіздің ойыңызша, листингтің бұдан да белсенді процесін не тежеп тұр?
- Менің ойымша, құрылымдық және жекелеген себептер бар. Үкімет, қор нарығын дамыту бойынша Ұлттық банк тарапынан күш салса да, құрылымдық себептер тарапынан бітпеген жұмыстар бар. Мысалы, зейнетақы қорларын біріктіру- қор нарығының дамуына жағымсыз әсер етті, себебі әр түрлі контрагенттер мен инвестиялық саясаткерлердің соншалықты көп болуы, тұтынушылар, эмитенттер және инвесторлар үшін жақсы, өтімділік артып, инвесторлар көбейеді. Мұны біз қор нарығы дамыған 2010 жылы көрдік.
Басқа мәселе, бұл жекелеген себеп, институционалды инвесторлар орташа капиталдандыру компанияларының құнды қағаздарын сатып алуы мүмкін бе? Талаптарға сәйкес институтционалды инвесторлар тек ашық,тұрақты бизнесі бар, рейтингтік талаптарды орындаушы ірі компаниялардың ғана құнды қағаздарын сатып алуға құқы бар. Өкінішке орай, эмитенттер сегменті, біздің дамытқымыз келіп отырған орта бизнес бұл талаптарды орындай алмайды. Тиісінше, институтционалды инвесторлар үшін талаптарды төмендетуге бару керек. Мен қазір барлығын инвестицияның тәуекел-профайлын анағұрлым арттыруға үгіттемеймін, алайда, сонда да институтционалды инвесторлардың қаражатын орташа қарыз алушылар үшін қолжетімді ету керек.
Егер біз зейнетақы қорының инвестицияларына қарайтын болсақ, онда соңғы үш жылда ол жекелеген компанияларды мүлдем инвестицияламаған, ал тек мемлекет сыңайлы компаниялар мен банктердің қағаздарын, яғни өзіне түсінікті бизнесті және мемлекеттік қолдауға ие бағдарламаларды инвестициялаған. Жеке бизнес тек банктерден ақша алып отырған. Қор нарығына барғысы келетін компаниялардағы, басты мәселе, біздің қағаздарымызды кім сатып алады болу керек. Тек бір KASE-нің күшімен институтционалды инвесторлардың мәселесін шешуге болмайды.
- Ал, биржа не шешуі мүмкін?
- Біз эмитенттерге нүктелі өнімді ұсына аламыз. Қазір Ұлттық банк жоғары базалы мөлшерлемені бекітті және қысқа мерзімді облигациялар қызығушылық туғыза бастады, себебі эмитенттер ұзақ мерзімге жоғары мөлшерлеме бойынша қаражатты тартқылары келмейді. Бұл қысқа облигацияларды "қосуға" жақсы кезең. Эмитент қысқа мерзім ішінде осы құнды қағаздарды шығара алуы үшін біз листинг және тіркеу бойынша талаптарды жеңілдеткіміз келіп отыр. Осы құрал бойынша қазір жұмыс істеудеміз.
Маңызды бола бастаған екінші құралды, оны іске қосу қаншалықты мүмкін болуы компаниялардағы төлемнің кейінге қалдырылуымен байланысты екендігін біз зерттеп біліп жатырмыз. Компаниялар кейінге қалдыруды басқа да өтімді құралмен ауыстырғылары келеді, мысалы, оны басқа тұлғаға беру үшін талаптар құқығы және оны қор нарығы арқылы жасау.
Эмитенттердің қор нарығы алдындағы қорқынышы туралы айта отырып, шешімдерді қабылдау жылдамдығы үшін, біздің компаниялар корпоротивті басқарманың талаптарымен аса жүргісі келмей, бірыңғай менеджмент, бірыңғай акционердің болғанын қалайды, себебі бұл белгілі бір міндетті механизмді, есептілікті және т.б талап етеді. Тиісінше, біздің көбіміз үшін листингтік талаптарды орындау оңай шаруа емес.
Әрине, біз түсіндірулер жүргіземіз, компаниялар белгілі бір деңгейге жеткенде ол тек Қазақстанда ғана бәсекеге түспейді. Компания ашық және түсінікті бола бастағанда туындайтын салдары бар листинг контрсеріктестерді табуға көмектеседі. Ақпараттарды ашу сенім тудырады. Корпоративтік талаптарды орындау, қаржылық есептілік аудиті компания үшін жақсы бола бастайды. Алайда, әрине, өзіне қосымша жүктемені алуға қаншалықты дайын екендігі әр бизнесмен үшін жеке шешім. Бұл қор нарығына шығу үшін белгілі төлем .
"Атамекен" көмектесуге уәде берген...
- Жылдың басында KASE және "Атамекен" Ұлттық Кәсіпкерлер палатасы өзара ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды. Бірлескен әрекеттерден қандай да болмасын нәтиже бар ма, себебі, меморандум көп жағдайда формалды түрдегі келісім болып қалады...
- Биржа да, ҰКП-да құжаттарға қол қоюға аса байыппен қарайды деп ойламын. ҰКП көрнекті ұйым және нәтиже әкелмейтін формалды келісімділіктерді қаламайды. Палата үшін бизнестің қаржылық сауаттылығын арттыру және қор нарығын балама қаржыландыру ретінде көрсету, сонымен қатар, корпоративті басқару мен компания ашықтығын арттыруға ықпал ету маңызды. ҰКП жоспарында KASE-мен бірлескен жұмыс есебінен қор нарығын насихаттау және оның артықшылығын түсіндіру бар. Біз осы жұмысты жасап жатырмыз. KASE үшін ҰКП-мен ынтымақтастық, қор нарығының жақсы жақтарын, қайта несиелену мүмкіндігін айтуға, капитал құрылымын өзгертуге, нәтижесінде, компанияны нарыққа тартуға жақсы мүмкіндік.
Қазір біз өңірлерге баруға көңіл бөліп отырмыз, ол жақта жергілікті бизнеспен кездесу барысында қандай құралдар қызықты болуы мүмкін екендігін түсіндіреміз. Биржамен бірге сапарға кеңесшілердің толық бір пулы жіберіледі. Олар: қор нарығына шығу эмитенттер мен инвесторлар үшін салықтық жеңілдік беретіндіктен, листинг үшін қаржылық есептілік аудиті бойынша кеңес беретін заңды және аудиторлық ұйымдардың брокерлері. Мысалы, акцияны шығару барысында акцияның өсу бағасынан келетін табысқа және дивиденттік табысқа салық салынбайды.
- Қарым-қатынас практикасына қарап отырып, өңірлік бизнестің қор нарығын қабылдауын қалай бағалайсыз? KASE-де қорландыру идеясын "сату" қаншалықты қиын?
- Біз биржаға қандай компанияларды тартқымыз келетінін зерттеген болатынбыз. Бұл, жоғарыда айтқанымыздай, орташа капиталдандыру компаниялары және шағын өсу әлеуеті бар компаниялар. Нарықтың ресурстары шағын көлемдегі компанияларға қолжетімсіз болатыны түсінікті.
- Сіздің түсінуіңізше, орташа капиталдандыру компаниялары деген не екенін нақтылап жіберсеңіз ?
- Егер қор нарығына шығу облигация шығарумен беттесетін болса, онда бұл шығарылым миллиард теңгеден аз болмауы керек, әйтпесе, шығарылымға деген шығындар өте жоғары болып кетеді. Компанияның левереджі әр түрлі болуы мүмкін, бірақ жиынтық активтері миллиард теңгеден асуы керек.
Өз тауашасы мен клиенттік сегментін түсіну үшін KASE-ге эмитенттер параметрі маңызды. Ол банктермен тек ұлттық көлемде ғана бәсекелеспейді ғой, сонымен қатар әлем бойынша басқа сауда алаңдарымен де бәсекелеседі. Сіздер біздің ірі компанияларымыздың шетелде жақсы орналасып, шетелдік инвесторларды тартып жатқанын көріп отырсыздар. Әдетте, бұл халықаралық көлемдегі отандық компаниялар және ірі банктер.
Өңірлік бизнеспен қор нарығының қабылдануы сұрағына жауап бере отырып, оған деген қатынастың жақсы екенін, ал қабылдаудың дұрыс екендігін айтқым келеді. Бұл жердегі негізгі сұрақ- нарыққа шығу шығындары, листингтен қалай өту керек және ашу үшін ақпараттың қандай көлемі міндетті. Егер институтционалды инвесторлардың қаражаты орташа компаниялар үшін қолжетімді болса, онда олар листингке қуана келісер еді деп ойлаймын. Тіпті, егер облигация нарығында инвестор-жеке тұлғалардың пайда болғанын түсіндіретін болсақ, олар экономиканы несиелендіруге қабілетті зәру жиын емес. Тиянақталған табыстылықпен қарызды өтеу құралдарына деген қызығушылық, ең бірінші, институтционалды инвесторлардан шығуы керек.
Бағам-нарықтық, әмбебап
- КASE-нің ағымдағы стратегиясы мен жайғасымы қандай? Бұрын қор нарығы ЖЗҚ қажеттілігіне қарай бейімделетін және облигация секторында айтарлықтай позициялар болатын. Содан кейін орта бизнес, ғаламтор-трейденг және жеке инвесторлар туралы көп айтылды, бірақ, менің ойымша, мұның бәрі әңгімеден әріге бармады. Осыдан кейін үкімет "Халықтық IPO " бағдарламасын жартылай іске асырып, қор нарығын өмірге енгізді. KASE орташа мерзімді кезеңде қандай бағытта жұмыс істейтін болады? Орташа компаниялар үшін биржа қандай?
- Биржа стратегиясының не екенін түсіну үшін біз ұсынып отырған құралдар мен өнімдерге сүйенуге болады. Алайда, әдетте, қор биржасы әмбебап ресурстар екенін және бұл жерде KASE шығарушы емес екенін түсінген дұрыс.
Биржаның тек делдал екенін ұмытпаңыздар. Ол сауда, есептеулер, клиринг үшін жағдай жасайды, биржалық ақпарат береді.Биржа қаржылық жүйеде өз орны бар және әрқашан сол орында болады. Ол үшін мүмкіндіктер бар. Тіпті, ағылшын құқығын қолдануды ескере отырып, біршама басқа рөл берілген АХҚО факторы есебімен де- бұл шетелдік инвесторларды тартуға бағытталған мүлдем басқа стандарт және көлем.
Біз де шетелдік инвесторларды тартуға жұмыс істейміз, бірақ та біз, негізінен, теңгеге сүйенеміз. Біздің есептеу валюталық базамыз теңге және соған орай, құралдарымыз да теңгемен. Сондықтан да, біз бұдан әрі де сауданы акциялармен, облигациялармен, жарналық қордың жарнасымен, валютамен, деривативтермен дамытатын боламыз.
Бұл құралдар қаншалықты белсенді сатылуда, бұл басқа мәселе. Бізде бастапқы орналастырулар жиі болады, бірақ қайталама сауда шектелген, бұл "төлегенге дейін облигацияны ұстау" инвестициялық стратегиясымен байланысты. Әсіресе, бұл стратегияны зейнетақы қорлары жақсы көреді, оларың көлемі өсуде, оларға үнемі құралдарға инвестиция қажет. Әлсіз қайталама нарық инвесторлардың шектелген шеңберімен де байланысты. Инвесторлар қаншалықты көп болса, сауданың да соншалықты белсенді болатыны белгілі ғой.
Биржалық бизнесті дамыту тұрғысынан, KASE- нің міндеті- маңызды қолданылатын құралдарды құру. Мысалға, биржадағы ең дамыған нарық, ол валюталық және ол жерде сататындар, негізінен, банктер. Біздің міндетіміз- шетелдік ұйымдар мен брокерлер тарапынан валютаға деген қызығушылық болған жағдайда сатуға және осы инвесторлар категориясына есептеуге мүмкіндік жасау.
Қазір біз эмитенттер үшін акциялар мен облигациялар секторын қалай жайғастыруды қарастырудамыз. Біз нарықты негізгі және баламалы деп бөлуді жоспарлаудамыз. Негізгі нарық эмитенттерге капиталдандыру көлемі, фри-флоут ( еркін қолданыстағы қағаздар үлесі) және басқалар бойынша талаптарды ұсынатын болады. Оған ірі кәсіпорындар мен банктердің акциялары түседі.
Балама нарық жоғары тәуекелге ие шағын және орта капиталдандыру компанияларына негізделген. Біз осындай листингті жасап қана қоймаймыз, сонымен бірге, осы листингті қолжетімді ететін бұл тізімге енуге тарифтер мен талаптарды ұсынамыз.
- Екі жыл бұрын мәселелер бойынша есептеулер Т+2 ( мәміле және акцияларды жеткізу бойынша есептеулер екінші күні жүргізіледі) режимінде жүргізіле бастады. Мұндай тәсілге ауысудың нәтижелері қандай және биржа қандай тәжірбие алды?
- Т+2 режиміндегі есептеулерге ауысу нарықтағы өтімділікті арттыруға, инвесторлар үшін сауда мүмкіндіктерін кеңейтуге негізделген, бұл сонымен бірге, жаһандық елдердің нарықтық классификаторында қазақстандық қор нарығының жағдайын айтарлықтай жақсартуға мүмкіндік береді. Соңғы жылдарда мұндай тәсім бойынша KASE Индексіне кіретін сегіз акция сатылды. Осы жылдың 30 маусымынан бастап бұған өтімділік өлшемдеріне лайықты тағы үш акция қосылды, Т+2 бойынша тек өтімді акциялар сатыла алады. Біз брокерлермен өтімділікті жақсы басқару үшін неттингті бір мезгілде енгізгендіктен, сауда айналымының өсуін байқаудамыз. Неттинг брокерлерге, оларға төлем жасалатын соңғы күнге дейін акцияларды қайта сатуға мүмкіндік береді және төлем жасау күніне биржа активтерді және жасалған мәмілені орындау үшін брокерлердің міндетін есептейді.
Жаңа және ескі жобалар
- Тау-кен компаниялары үшін алаң неліктен іске қосылмады? Сіздердің оны "қайта іске қосу" бойынша жоспарларыңыз бар ма? Не ұсынасыздар?
- Биржа тізімінде тау-кен немесе мұнай- газ компаниялары дәрежесіне сәйкес 29 компания бар. Біз оларды жеке листингтік тізімге бөлген жоқпыз және мұны жасауды жоспарлап та отырған жоқпыз, тек экономикалық сектор бойынша бөлуде ғана көрсетеміз. Барлық компаниялар әр түрлі көлемде қызмет атқарады. Оның ішіндегі төртеуі қосарлы акцияға ие, олардың акциялары Алматыдан басқа, тағы, Лондонда сатылуда.
Қазір жер қойнауын пайдалану бойынша жаңа кодекс қабылдануда. Ол қорларды бағалаудың халықаралық стандарттарын бекітеді. Бұл кен орындарына лицензия алған және халықаралық стандарттар бойынша шикізат қорын дәлелдеген компания кен орындарын дайындауға қаржыландыруды тарта алады деген сөз. Біз мұндай компанияларға деген талапты листингтік талаптарда көрсетеміз.
- Нақты, мұндай компаниялар-стартаптар, олар үшін кім инвестор болуы мүмкін?
- Бұл компаниялар қалыптасу кезеңінде және сондықтан тәуекелді инвестициялау категориясына жатады. Олардың акциялары жарналық инвестициялық қорларды және жеке инвесторларды қызықтыруы мүмкін.
- Осы жаңа компаниялармен брокерлер салалық ЖИҚ-ты құруы мүмкіндігіне сенуге болады ма?
- Әдетте, ол солай жасалады. Барлығы брокерлердің белсенділігіне байланысты болады, биржаның міндеті- инвесторлық базаны есептеу және құралды ұсыну. Әр инвестицияның түріне үлкен маркетинг қажет.
- Технологиялық компаниялар үшін алаң қалай дамитын болады?
- Жоба былтырғы жылы ҚБТУ- дың қатысуымен дайындалды. Стартап компаниялар әр түрлі жоғары технологиялық жобалар мен инновацияларға қор биржасы арқылы қаржыландыру іздейді деп жоспарланған болатын. Біз листингтің талаптарының бірі ретінде технологиялық комитеттің сараптамасынан өте алатын, қаржыландыру үшін бизнес идеясы бар екені түсінікті жобаның болуын көрсеткенбіз. Біз оның алға жылжуына жұмыс жасап , потенциалды эмитенттердің кім болуы мүмкін деп баға беріп жатсақ та, әзірге бұл алаңға деген аса қызығушылықты көріп тұрғанымыз жоқ. Біз венчурлік бизнес инвестициялаудың ерекше түрі болғандықтан және қор биржасы арқылы өтуі міндетті еместігіне қарап, қазір оны қайта құру мүмкіндігін қарастырып жатырмыз. Алайда, қазір биржалар венчурлықтан бастап, дамыған нарықтарға дейін капиталды тартудың барлық тауашасына белсенді кірісуде.
- Есептелетін тіркеушілер компания акцияларына баға белгілейтін, қызметтерін құнды қағаздар депозитарий орталығы атқарып отырған құнды қағаздарды тіркеудің бірыңғай базасында қандай да бір баға белгілеу жүйесін құру бойынша Ұлттық банк бастамасы KASE үшін жеңілдетілген листинг алуды қалайтын компания жұмыстары бойынша бәсекелестік тудырмайды ма?
- Биржада инвесторларға акцияларын ұсынғысы келетін, бірақ толық листингтен өтуді жоспарламайтын компаниялар үшін листингтік емес алаңдар бұрыннан бар. Менің түсінуімше, депозитарий биржа ұсынып отырған құралға ұқсас алаңды құруға икемделуде. Алайда, алаң қандай болатыны бізге белгісіз.
- Депозитарий мен тіркеушінің саудаларды ұйымдастыруға құқықтар бар ма?
- Депозитарлық және тіркеуші қызмет үшін бұл әдеттегідей емес. Әдетте, олар клиенттердің шотын және корпоративтік жұмысты енгізумен, шоттар бойынша дивиденттерді бөлумен, акционерлердің тізімін жасау және дауыс беруді ұйымдастырумен айналысады.
Жалғыздың үні шықпас...
- Неге екені белгісіз, KASE тарапынан ұсыныс брокерлер белсенділігінен асып түсетіндігін нақты сезу бар. Өз кезегінде брокерлер осы ағымда көптеген клиенттерді алу үшін және содан кейін олармен басқа қағаздар бойынша жұмыс істеуге "Халықтық IPO-ны" күткен болатын. Алайда, идея іске аспады, "Фридом Финанс" компаниясынан басқалар жақсы идеяларды ұсына алмады. Сіз қалай ойлайсыз, KASE брокерлік корпустың едәуір бөлігін "оята алады" ма?
- Мен экономика министрі Қуандық Бішімбаев айтқан пікірді толығымен қолдаймын және егер ірі компанияларды жекешелендіру АХҚО алаңында өтетін болса, инвесторларға халықтық IPO-ны да ұсыну керек дегенді қосқым келеді. Бұл мәселеде бірізділік болу керек. Инвесторларға барлығына түсінікті және бизнес үлгісі де түсінікті екі үлкен ірі ұлттық компания "КЕГОК" және "ҚазТрансОйл" ұсынылды.
Егер ҚТЖ сияқты компанияларды жекешелендіретін болса, орналастыруларға жеке тұлғалардың қатысуын ұсыну көңілге қонымды. Біз барлығымыз темір жол қызметін пайдаланамыз, бұл түсінікті бизнес. 2016 жылдың 1шілдесіне дейін орталық депозитарий жүйесі есебінде жеке тұлғалардың 103 314 дербес шоты ашылған және осы категория инвесторларына ҚТЖ-ға орналастыруға қатысу қызықты болады деп есептеймін.
Менің ойымша, ұлттық компаниялардың IPO-сы АХҚО алаңында тек шетелдік инвесторлар үшін ғана өткізілмеуі керек. KASE қазақстандық заңнама бойынша кең көлемді сатылым үшін акцияларды ұсына алатын алаң ретінде тартылуы керек.
Брокерлер жайында айтатын болсақ, біз, әрине, олардан көп белсенділікті көргіміз келеді. Бірақ, кәсіпкерлік бастаманың не екенін түсіну керек, ал брокерлер бізде жеке компаниялар және олар макро ортаға тәуелді. Біз өз кезегімізде, брокерлік корпусты АФК және ҰКП алаңдары арқылы қор нарығын дамыту бойынша шараларды талқылау үшін ұзартуға тырысудамыз.
- Егер АХҚО қалай да өзінің жеке сауда алаңын жасайтын болса, онда айтылып қойылған зейнетақы активтері мен ұлттық компаниялардың келешек IPO-сы қайда барады және тіпті осы компаниялардың қағаздарының өзі KASE листингінен шығар, мұндай жағдайға менеджмент пен акционерлердің жоспары бар ма?
- Сауда алаңдарын құру реттеуші және заңнамалық ортаға байланысты болады. АӨҚО арнайы сауда алаңына ерекше талаптар қойылды, ақыр соңында, ұзақ даулар мен пікірталастардан кейін KASE алаңы осылайша болды. Себебі, биржа өз алдына бір маңызды инвестицияларды, технологиялар мен басқару тәжірбиесін талап ететін "табиғи монополия".
АХҚО жаңа сауда алаңын құруды жоспарлауда, онда ерекше реттеуші орта болады деп күтілуде. Алайда, барлық көлем АХҚО-ға кетеді деуге болмайды. АХҚО-да ағылшындық құқық қолданылатын болады. Егер орталық қазақстандық құқыққа сәйкес жұмыс істейтін болса, онда ол тек жәй KASE жұмысын қайталайтын болады, ал бұл қолайсыздық тудырады. Қазақстандық шағын нарықта екі биржаның болуы бұл тым көп және олар талап ететін инвестициялар да артық болады.
Мен АХҚО-да белгілі бағындыру болады деп күтемін. Белгілі жеңілдіктерді алу үшін АХҚО арнайы зонасында қатысушыларды тіркеу, шетелдік қатысушыларды тартуға мөлшерлеме- бұл ағылшын құқығы.
KASE сонымен қатар шетелдік инвесторлармен жұмыс істеуді мақсат етуде, бірақ, жұмыс тек қазақстандық заңнама бойынша жүргізілетін болады. Осылайша, инвесторлар мен эмитенттер заңнамалық құқықты және валютаны орналастыруды таңдауға мүмкіндік алады. Биржа әрекетін қайталауды артық деп есептеймін.
Татьяна Батищева
